Беларусь на белорусском языке как пишется

Рэспубліка Беларусь

Сцяг Беларусі Герб Беларусі
Гімн: «Мы, беларусы»
Заснавана	9 сакавіка 1918 як БНР 1 студзеня 1919 як ССРБ
Дата незалежнасці	25 жніўня 1991 (ад СССР)
Афіцыйныя мовы	беларуская[1][2] і руская мова[3][2]
Сталіца	Мінск
Найбуйнейшыя гарады	Мінск, Гомель, Магілёў, Віцебск, Гродна, Брэст
Форма кіравання	прэзідэнцкая рэспубліка
Прэзідэнт Прэм’ер-міністр Старшыня Палаты прадстаўнікоў Старшыня Савета Рэспублікі	Аляксандр Лукашэнка (дэ-факта, пад сумневам пасля 23 верасня 2020) Раман Галоўчанка Уладзімір Андрэйчанка Наталля Качанава
Плошча • Усяго • % воднай паверхні	84-я ў свеце 207 600 км² 2,22 %
Насельніцтва • Ацэнка (2022) • Перапіс (2019) • Шчыльнасць	▼ 9 255 524[4] чал. (93-я) ▼ 9 413 446[5] чал. 45,2[6] чал./км²  (174-я)
ВУП (ППЗ)   • Разам (2017)   • На душу насельніцтва	$175,9 млрд  (72-ы) $18 600
ВУП (намінал)   • Разам (2017)   • На душу насельніцтва	$52,78 млрд  (82-ы) $5143  (93-ы)
ІРЧП (2017)	▲0,808 (вельмі высокі) (53-ы)
Валюта	рубе́ль
Інтэрнэт-дамен	.by і .бел
Код ISO (Alpha-2)	BY
Код ISO (Alpha-3)	BLR
Код МАК	BLR
Тэлефонны код	+375
Часавыя паясы	UTC+03:00[7] і Europe/Minsk[d][8]

Белару́сь (вымаўленне (i); поўная назва Рэспу́бліка Белару́сь (i); руск.: Респу́блика Белару́сь) — дзяржава ва Усходняй Еўропе, на захадзе Усходне-Еўрапейскай раўніны. Тэрыторыя краіны — 207,6 тыс. км² (84-я ў свеце). Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2019 года — 9 475 600 чалавек (92-я ў свеце). Працягласць з поўначы на поўдзень 560 км, з захаду на ўсход — 650 км.

Дзяржаўныя мовы — беларуская і руская. У краіне 6 абласцей, складзеныя са 118 раёнаў; 113 гарадоў, 109 пасёлкаў гарадскога тыпу, 24 583 сельскія населеныя пункты (вёскі, аграгарадкі, пасёлкі, хутары).

Сталіца Рэспублікі Беларусь і найбуйнейшы горад дзяржавы — Мінск. Ён мае асаблівы статус горада рэспубліканскага падпарадкавання.

Унітарная дзяржава, прэзідэнцкая рэспубліка. 20 ліпеня 1994 года пасаду прэзідэнта заняў Аляксандр Лукашэнка, які заяўляў таксама пра перамогі на выбарах 2001, 2006, 2010 і 2015 гадоў. 23 верасня 2020 года, пасля фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў, Аляксандр Лукашэнка на таемнай інаўгурацыі зноў абвясціў сябе прэзідэнтам. Пасада прэзідэнта Беларусі застаецца нявызначанай, пры гэтым Аляксандр Лукашэнка працягвае ўтрымліваць уладу з дапамогай падкантрольных яму сілавых структур, а таксама пры фінансавай і палітычнай падтрымцы Расіі^[9][10].

На паўночным захадзе рэспубліка мяжуе з Літвой, на захадзе з Польшчай, на поўначы з Латвіяй, на ўсходзе з Расіяй, на поўдні з Украінай. Агульная даўжыня меж складае 2969 км.

Грашовая адзінка — беларускі рубель.

25 сакавіка 1918 года абвешчана незалежная Беларуская Народная Рэспубліка. 1 студзеня 1919 года была створана Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі, якая была адной з 4 савецкіх рэспублік, якая падпісала 30 снежня 1922 года Дагавор аб утварэнні СССР ужо як Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. 19 верасня 1991 гады краіна стала называцца Рэспубліка Беларусь, у гэты ж час былі прынятыя новыя герб і сцяг (заменены на сучасныя герб і сцяг 7 чэрвеня 1995 года па выніках рэферэндуму), а таксама новая канстытуцыя і грамадзянскі пашпарт. 8 снежня 1991 года было падпісана з Расіяй і Украінай пагадненне аб стварэнні Саюза Суверэнных Дзяржаў.

З’яўляецца членам-заснавальнікам ААН (як БССР), СНД, АДКБ, ЕўрАзЭС, Саюзнай Дзяржавы і ЕАЭС.

Назва

Назва Белая Русь зрэдку ўжывалася датычна невялікай часткі беларускіх зямель — Полаччыны — у канцы XVI ст. З 1620-х гадоў назва замацавалася за ўсходнімі землямі Вялікага Княства Літоўскага — падзвінскімі і падняпроўскімі паветамі. На думку некаторых даследчыкаў, такім чынам праяўлялася адмежаванне Белай Русі, насельніцтва якой здаўна хрысціянскае, ад Чорнай Русі, дзе значная частка насельніцтва хрысціянізавана пазней^[11]. Для пазначэння жыхароў Белай Русі з’явілася паняцце беларусцы, хаця адначасова ўжываліся і іншыя палітонімы і этнонімы, напрыклад, літоўцы (літвіны) і рускія (русіны).

Таксама ёсць тэорыі, што назва паходзіць ад белага традыцыйнага адзення славянскага насельніцтва тых земляў, а таксама, што землі Старажытнай Русі, не захопленыя падчас мангола-татарскага нашэсця, названы пазней белымі ў адрозненне ад зямель захопленых^[12].

У XIX ст., калі беларускія землі ўваходзілі ў склад Расійскай імперыі, з пашырэннем рускамоўнай сістэмы адукацыі сярод мясцовага насельніцтва распаўсюджваецца этнонім беларусы. З 1890-х назва Беларусь стала агульнапрынятай назвай усіх тэрыторый, дзе кампактна пражываў беларускі этнас. На тэрыторыі сучаснай Беларусі ў 1918 была абвешчана Беларуская Народная Рэспубліка, у 1919 была створана ССРБ (з 1922 — БССР, а з 1991 — Рэспубліка Беларусь).

Інструкцыя па транслітарацыі (2007) падае напісанне як Respublika Bielaruś. Афіцыйная назва на рускай (другой дзяржаўнай) мове — Республика Беларусь.

Праблема наймення на іншых мовах

З паяўленнем на картах свету незалежнай Беларусі паўстала праблема аб яе назве на замежных мовах. 19 верасня 1991 года Вярхоўным Саветам БССР быў прыняты закон на рускай мове, у якім адназначна акрэслівалася надалей называць дзяржаву «Рэспубліка Беларусь», а ў скарочаных і састаўных назвах — «Беларусь». Гэты ж закон прадпісваў транслітараваць гэтыя назвы на іншыя мовы ў адпаведнасці з беларускім гучаннем^[13]. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, якая мае афіцыйны тэкст на рускай мове, не падае ніякіх іншых назваў, акрамя назвы Беларусь.

Аднак доўгі час, пакуль Беларусь была ў складзе Расіі і СССР, за беларускімі тэрыторыямі замацавалася рускамоўная назва Белоруссия. У міжнародную англійскую мову гэтае найменне калькавалі як Byelorussia. На дадзены момант у Расійскай Федэрацыі пашыраная назва Белоруссия, пры чым як і ў нефармальнай гутарцы паміж насельніцтвам, так і ў сродках масавай інфармацыі і нават на дзяржаўным узроўні^[14]. Назва артыкула аб дзяржаве на рускамоўным раздзеле Вікіпедыі падаецца як Белоруссия, пры гэтым некалькі разоў паднімалася пытанне аб перайменаванні артыкула ў Беларусь, аднак заўсёды рашэнне прымалася на бок першага варыянта.

Некаторыя мовы падаюць назву Беларусі як літаральны пераклад словазлучэння Белая Русь, пры чым у многіх выпадках слова Русь перакладаюць як Расія. Напрыклад, у фінскай мове Беларусь называецца Valko-Venäjä (Valkoinen з фінскай мовы белы, Venäjä — Расія), тая ж самая сітуацыя сустракаецца ў многіх іншых фіна-ўгорскіх мовах: Valgevene ў эстонскай, Vaugedvenäma ў вепскай і г.д. Падобная структура наймення маецца і ў некаторых германскіх мовах, напрыклад, Weißrussland у нямецкай, Hvíta-Rússland у ісландскай. Швецыя пачала называць краіну Belarus у 2019 годзе, Данія — у 2021 годзе. 29 мая 2022 года ўлады Нарвегіі назву Hviterussland змянілі на Belarus^[15].

У Літве і Латвіі, дзе ў афіцыйных нормах назва падаецца як Baltarusija і Baltkrievija адпаведна. Некаторыя мовы (напрыклад, іспанская ці партугальская) працягваюць у афіцыйных назвах ужываць калькаванне рускага варыянта Белоруссия (Bielorrusia ці Bielorrússia адпаведна).

Геаграфія

Геаграфічнае становішча

Беларусь мяжуе з Расіяй на ўсходзе і на поўначы, Латвіяй — на поўначы, Літвою — на паўночным захадзе, Польшчай — на захадзе, Украінай — на поўдні. Тэрыторыя галоўным чынам раўнінная з рэдкімі ўзвышшамі, якія размешчаны пераважна ў цэнтральнай частцы Беларусі і складаюць Беларускую граду.

Агульная працягласць дзяржаўнай мяжы — 2969 км. Плошча — 207 600 кв. км. Найбольшая яе працягласць з захаду на ўсход — 650 км, з поўначы на поўдзень — 560 км. У Еўропе Беларусь паводле плошчы тэрыторыі нязначна саступае Вялікабрытаніі і Румыніі, у больш за 2,2 разы перавышае плошчы Партугаліі і Венгрыі і прыблізна ў 5 разоў — Нідэрландаў і Швейцарыі. Адлегласць ад Мінска да сталіц суседніх дзяржаў: Вільнюса — 215 км, Рыгі — 470 км, Варшавы — 550 км, Кіева — 580 км, Масквы — 700 км.

Паводле разлікаў 2008 года РУП «Белкосмааэрагеадэзія» цэнтр Еўропы знаходзіцца на 55º30´ пн.ш. і 28º48´ у.д. у горадзе Полацку. Паводле разлікаў спецыялістаў аб’яднання «Белгеадэзія», выкананых у 1996 годзе, геаграфічны цэнтр Беларусі размешчаны за 70 км на паўднёвы ўсход ад Мінска, каля вёскі Антонава Пухавіцкага раёна.

Беларусь з’яўляецца найбуйнейшай па тэрыторыі еўрапейскай дзяржавай (з цалкам размешчаных у Еўропе), якая не мае выхаду да мора^[16][17].

Рэльеф

Беларусь знаходзіцца на Усходне-Еўрапейскай раўніне. Найбольш прыпаднятая цэнтральная частка краіны — Беларуская града. Тут размешчана Мінскае ўзвышша, на якім знаходзіцца найвышэйшы пункт Беларусі — гара Дзяржынская (345 м); вышыню больш за 300 м маюць яшчэ шэраг пунктаў — горы Лысая, Маяк і інш. Трохі саступаюць Мінскаму ўзвышшу па абсалютных вышынях Навагрудскае (г. Замкавая — 323 м), Ашмянскае, Віцебскае ўзвышшы. Найбуйнейшыя нізіны на тэрыторыі Беларусі: Палеская, Верхнянёманская, Полацкая, Нарачана-Вілейская. Самы нізкі пункт — узровень вады Нёмана на мяжы з Літвой, да 80 м над узроўнем мора.
в
Асаблівасці рэльефу Беларусі цесна звязаныя з геалагічнай будовай тэрыторыі. Да прыпаднятых участкаў крышталічнага падмурка прымеркаваныя ўзвышшы. Тэрыторыі з глыбокім заляганнем крышталічнага падмурка звычайна занятыя нізінамі. Вырашальным жа фактарам фарміравання рэльефу Беларусі сталі ледавікі. На працягу апошніх 500—600 тыс. гадоў тэрыторыя Беларусі выпрабавала не менш 5 злядненняў.

Геалогія і глебы

У геалагічным сэнсе Беларусь размешчана на захадзе Усходне-Еўрапейскай платформы. Старажытны крышталічны падмурак складзены з магматычных і метамарфічных парод, залягае на глыбіні да 5-6 км (Прыпяцкі прагін), каля в. Глушкавічы Лельчыцкага раёна выходзіць на паверхню. Платформавы чахол складзены пераважна з асадкавых горных парод, укрывае практычна ўсю тэрыторыю Беларусі.

Асаблівасці геалагічнага мінулага Беларусі, яе рэльефу, клімату, расліннасці абумовілі складаную будову глебавага покрыва тэрыторыі. Асноўныя глебаўтваральныя пароды тыповыя для зоны ледавіковай акумуляцыі: азёрна-ледавіковыя, марэнныя, водна-ледавіковыя адклады, алювіяльныя наносы, торф. Сярод глебаўтваральных працэсаў пераважаюць дзярновы (пад лугавой травяністай расліннасцю), падзолісты (пад лясной расліннасцю), балотны (у паніжаных месцах, дзе назапашваецца вільгаць) і іх спалучэнні.

З улікам ступені праяўлення асноўнага глебаўтваральнага працэсу вылучаны тыпы глебаў Беларусі: дзярнова-падзолістыя глебы, дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы, тарфяна-балотныя глебы, поймавыя глебы, дзярнова-карбанатныя глебы, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя глебы. Паводле механічнага складу адрозніваюць гліністыя, сугліністыя, супясчаныя, пясчаныя і тарфяныя глебы.

Карысныя выкапні

На Беларусі выяўлена і разведана больш за 5 тыс. радовішчаў і пакладаў карысных выкапняў. Сярод іх: нафта і спадарожны газ, каменная і калійныя солі, буры вугаль, гаручыя сланцы, даламіты, торф, мергелі, сапрапелі, гліны, будаўнічыя пяскі, пясчана-жвіровы матэрыял, будаўнічы і абліцовачны камень, жалезныя руды і інш.

Клімат

Клімат Беларусі ўмераны, пераходны ад марскога да кантынентальнага. Асаблівасці клімату Беларусі тлумачацца яе размяшчэннем ва ўмераных шыротах, параўнальнай блізкасцю да Атлантычнага акіяна, адсутнасцю прыродных бар’ераў на шляху паветраных мас: марскіх — з захаду і кантынентальных — з усходу і паўднёвага ўсходу.

Самы цёплы месяц года ліпень, самы халодны, найчасцей, студзень. Так, у Мінску сярэдняя тэмпература студзеня складае −6,9 ºС, а ў ліпені яна дасягае 17,8 ºС. Сярэдняя тэмпература змяняецца ў залежнасці ад рэгіёнаў Беларусі. У ліпені сярэдняя тэмпература складае ад 17 °C на поўначы да 18,5 °C на поўдні. Сярэдняя тэмпература ў студзені вагаецца ад −4,5 °C на паўднёвым захадзе да −8 °C на паўночным усходзе. У зімовы перыяд нярэдкія адлігі.

На тэрыторыі Беларусі ў сярэднім за год выпадае 600—700 мм ападкаў. 70 % ападкаў у выглядзе дажджу выпадае ў красавіку-кастрычніку. Колькасць снежных дзён у Беларусі ад 75 на паўднёвым захадзе да 125 на паўночным усходзе. Максімальная вышыня снежнага покрыва адпаведна ад 15 да 30 см.

На Беларусі пераважаюць заходнія вятры. З захаду на ўсход павялічваецца кантынентальнасць клімату.

Гідраграфія

У літаратуры Беларусь часта апісваюць як «сінявокую», «край блакітных азёр». Агулам у Беларусі каля 20 800 рэк і каля 10 800 азёр. Найбуйнейшыя рэкі — Дняпро, Заходняя Дзвіна, Нёман, Прыпяць. Як раз па Беларусі праходзіць водападзел паміж двума схіламі — чарнаморскім і балтыйскім. Рэкі першага нясуць воды ў Чорнае мора, воды другога — у Балтыйскае. Гэты водападзел знаходзіцца прыкладна на паўночна-заходнім Палессі, ён праходзіць па Капыльскай градзе, па Мінскім і Аршанскім узвышшы. Такім чынам, Беларусь сілкуе абодва моры на 60 кубічных кіламетраў вады ў год.

Найболей багаты на азёры рэгіён — Віцебская вобласць, дзе іх каля 2500. У Браслаўскім і Ушацкім раёнах азёры займаюць каля 10 % тэрыторыі. Большасць азёр утварылася пасля сканчэння ледавіковай эпохі. Ледавік рухаўся, ўтвараў катлаваны. А потым, адступаючы, пакідаў «лінзы» лёду ў марэнных складках. Апошнія раставалі і ператвараліся ў азёры. Некаторыя палярныя расліны на берагах азёр, а таксама рыбы сялява і сняток — рэлікты, не характэрныя дзеля беларускай прыроды, але занесеныя сюды ў ледавіковую эпоху.

Найглыбейшыя азёры — Гінькава, Трошча, Саро, Вечалле, Пліса, Крывое, Круглік (іх глыбіня — 30-50 метраў). Самае глыбокае возера — Доўгае (53,7 м, у 4 разы глыбейшае за Азоўскае мора). Найвялікшыя азёры — Асвейскае, Чырвонае, Лукомскае, Нешчарда, Ваганаўскае, Свір і, найперш, возера Нарач (каля 80 кв. км)^[18].

Колькасць балот значна зменшылася ў ХХ стагоддзі ў выніку меліярацыі (штучнага іх асушэння чалавекам). У 1958 годзе яны займалі каля 21 % тэрыторыі краіны (каля 4,5 млн га), у 1979 годзе — ужо каля 12,4 % (усяго ў краіне тады налічвалася 7006 балот). Звесткі з «Нацыянальнага атласа Беларусі» (2002) супярэчаць адна адной: на першай карце гаворыцца, што балоты займаюць усяго 4,6 % тэрыторыі, на другой — 11,4 %. Меліярацыя беларускіх балот істотна пагоршыла клімат, негатыўна паўплывала на чысціню рэк і паветры — прычым не толькі ў Беларусі, але і ў Еўропе. 1 га балота забірае з атмасферы столькі ж вуглякіслага газу, колькі 10 га лесу ці лугу. Акрамя таго, частай з’явай зрабіліся пажары на асушаных тарфяніках. Сёння ідуць дыскусіі аб аднаўленні беларускіх балот.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Флора і фаўна

Лясы займаюць 36 % тэрыторыі краіны. У Беларусі 28 відаў дзікарослых дрэў. Найбольш важныя лесаўтваральныя пароды: хвоя, елка, дуб, ясень, ліпа, клён, граб, бярозы павіслая (бародаўчатая) і пушыстая, асіна, вольхі чорная і шэрая. Шмат дрэў інтрадукаваных: лістоўніцы сібірская і еўрапейская, хвоі Банкса, Мурэя, веймутава, дуб паўночны, таполі пірамідальная, лаўралістая, бальзамічная і інш.

Прыроднае расліннае покрыва Беларусі займае прыблізна 70 % тэрыторыі. Колькасць відаў раслін дасягае 12 000. Больш за 200 відаў раслін ахоўваецца дзяржавай. Жывёльны свет Беларусі налічвае 457 відаў пазваночных (у тым ліку 73 віды млекакормячых, 290 відаў птушак, прыблізна 60 відаў рыб) і больш за 20 тыс. беспазваночных жывёл. Важнае гаспадарчае значэнне маюць прамыслова-паляўнічыя віды жывёл — лісіца, куніца, заяц, выдра, тхор, гарнастай, а таксама лось і дзік.

17 відаў сысуноў, 72 віды птушак, 4 віды земнаводных, 10 відаў рыб, 72 віды насякомых уключаны ў чырвоную кнігу Беларусі. Для іх аховы ў месцах рассялення створаны запаведнікі, нацыянальныя паркі і заказнікі.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ахоўныя тэрыторыі

У Беларусі створаны 2 запаведнікі і 4 нацыянальныя паркі.

Ахоўныя прыродныя тэрыторыі:

• Бярэзінскі біясферны запаведнік,
• Нацыянальны парк Белавежская пушча,
• Нацыянальны парк Браслаўскія азёры,
• Нарачанскі нацыянальны парк,
• Прыпяцкі нацыянальны парк,
• Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік.

На тэрыторыі Беларусі створаны таксама шэраг заказнікаў.

Экалогія

Беларусь мацней за іншыя краіны пацярпела ад аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Кірунак ветру ў першыя дні і тыдні пасля аварыі абумовіў тое, што з усяго аб’ёму цэзію-137, які выпаў на Еўрапейскім кантыненце, каля 70 % прыпала на тэрыторыю Беларусі^[19]. Улічваючы цяжар і маштабнасць паражэння краіны ў выніку аварыі, у ліпені 1991 года тэрыторыя Беларусі была абвешчана зонай экалагічнага бедства.

У зоне радыяцыйнага забруджвання па стане на пачатак 2015 года знаходзілася 2383 населеных пункта, 72 з якіх не мела пастаяннага насельніцтва. Агульная колькасць сталага насельніцтва ў гэтых населеных пунктах складала 1142,6 тыс. чал.^[20].

Гісторыя

Да з’яўлення чалавека

Паколькі кантыненты няспынна рухаюцца, тэрыторыя сучаснай Беларусі ў мінулым была часткай розных мацерыкоў і знаходзілася ў розных кропках планеты. У прыватнасці, каля 450 млн гадоў назад (ардовікскі перыяд) тэрыторыя цяперашняй Беларусі была часткай мацерыка Балтыка, які ляжаў у Паўднёвым паўшар’і, недалёка ад экватара. Характэрнай фаўнай былі трылабіты і дагістарычныя малюскі (артацэрасы, эндацэрасы і інш). У Мезазойскую эру (251—65 млн гадоў назад) тэрыторыю Беларусі перыядычна пакрываў акіян. Такім чынам, умоў дзеля існавання тут дыназаўраў хутчэй за ўсё не было, але знойдзены рэшткі дагістарычных малюскаў (бакуліты, белемніты, наўцілусы), марскіх ракавінак і марскіх вожыкаў, дагістарычных акіянскіх рыб, у тым ліку акул. Тады ў Беларусі панаваў цёплы субтрапічны клімат. У апошні мільён гадоў Беларусь перыядычна пакрывалі ледавікі. У гэты перыяд тут жыў лясны слон (палеаксадон), бізон прыскус, мамант, шарсцісты насарог, гіена, пячорны леў і іншыя.

Старажытная гісторыя

Засяленне тэрыторыі сучаснай Беларусі пачалося каля 100—35 тыс. гадоў назад. Магчыма, першымі, хто спрабаваў засвоіць рэгіён, былі неандэртальцы^[21], але слядоў іх пражывання ў Беларусі пакуль не знойдзена. Самыя старажытныя знаходкі адносяцца ўжо да людзей сучаснага тыпу — краманьёнцаў.

Людзі знікалі і зноў з’яўляліся перыядычна, па меры таго як ледавік пакрываў тэрыторыю Беларусі і зноў адступаў. Каля 18 тысяч гадоў назад ледавік дасягнуў тых месцаў, дзе сёння знаходзяцца Гродна, Вілейка і Орша. У паўднёвай Беларусі тады склаліся прырода і клімат, уласцівыя для тундры. Сярод фаўны былі маманты^[22], шарсцістыя насарогі, паўночныя алені, лемінгі, белыя курапаткі^[23] і інш. Шматлікія валуны, якія сёння пакрываюць тэрыторыю Беларусі, былі шмат тысячагоддзяў назад прынесены сюды ледавікамі. Мноства азёр на поўначы Беларусі таксама ўтвораны колішнімі ледавікамі.

З канца бронзавага веку большасць тэрыторыі сучаснай Беларусі была заселена балтамі. У канцы IX — пачатку X стагоддзя пачалося засяленне на гэту тэрыторыю славян^[24].

Полацкае і Тураўскае княствы

Лічыцца, што першай дзяржавай на тэрыторыі сучаснай Беларусі была Полацкая зямля. Горад Полацк упершыню ўзгадваецца ў «Аповесці мінулых гадоў» пад 862 год. Першым гістарычны вядомым князем Полацка з’яўляецца Рагвалод (згадваецца пад 980 год)^[25]. Да 1001 года кіраваў яго ўнук Ізяслаў, вядомы як «князь-кніжнік». Ад яго імя паходзіць назва горада Заслаўе. Найбольшага росквіту і магутнасці Полацкае княства дасягнула пры валадаранні князёў Брачыслава (1003—1044) і Усяслава Чарадзея (1044—1101). Ад імя першага з іх меркавана паходзіць назва горада Браслаў, другі распачаў будаўніцтва полацкага Сафійскага сабора.

Але пасля ў дзяржаве, як і ва ўсіх усходнеславянскіх княствах, пачаўся перыяд феадальнай раздробленасці. Правінцыі ўзмацніліся і набылі ўласных князёў, уплыў Полацка аслабеў. Князі пастаянна змагаюцца за ўладу, што зніжае іх уплыў на насельніцтва. Узмацняецца роля веча — народных сходаў, на якіх вырашалася большасць грамадскіх і палітычных спраў. Веча абірае і выганяе саміх князёў. Так былі выгнаныя полацкі князь Святаполк (1130-я гады), Рагвалод Барысавіч (1151 год) і Расціслава (1158 год)^[26].

У 1184 годзе ў Балтыцы з’яўляюцца першыя нямецкія місіянеры. Абат Мейнард, які дзейнічаў пры падтрымцы Папы рымскага, дабіўся ад полацкіх князёў права прапаведаваць каталіцтва сярод балцкіх плямён ліваў. Гэта стала пачаткам нямецкай каланізацыі рёгіёна і прывяло да 200-гадовай барацьбы беларускіх княстваў з ордэнамі рыцараў-крыжакоў^[27].

У X—XIII стагоддзях на тэрыторыі Беларусі часткова ці практычна цалкам таксама знаходзіліся Тураўскае, Смаленскае, Гарадзенскае княствы. Горад Тураў упершыню згадваецца пад 980 годам у сувязі з кіраваннем нейкага князя Тура, ад імені якога быццам бы і пайшла назва горада. Аднак лічыцца, што князь Тур — асоба легендарная. У далейшым Тураўскае княства, у адрозненне ад Полацкага, не мела ўласнай княжацкай дынастыі; кіеўскія князі пастаянна прызначалі на тураўскі «стол» кагосьці са сваіх сыноў. Толькі ў 1157 годзе князь Юрый Яраславіч дамогся незалежнасці Турава і аднавіў тут мясцовую дынастыю^[28].

Вялікае Княства Літоўскае

Наступнай буйной дзяржавай на беларускай зямлі было Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае (ВКЛ). У час стварэння і пачатковага развіцця гэтай дзяржавы найбуйнейшым і асноўным яе цэнтрам быў Новагародак. Акрамя сучасных зямель Беларусі, у склад гэтай дзяржавы ўваходзілі таксама землі сучаснай Літвы, паўночная частка сучаснай Украіны і частка сучаснай Расіі. Культура Вялікага Княства Літоўскага была пераважна беларускай, ролю дзяржаўнай пісьмовай мовы выконвала старабеларуская^[29].

Найвялікшага росквіту Вялікае Княства Літоўскае дасягнула пры князі Вітаўце Вялікім, стаўшы дзяржавай, якая мела тэрыторыі ад Балтыйскага да Чорнага мора. У XVI стагоддзі пачаўся культурны росквіт дзяржавы: у гэты перыяд дзейнічаюць Мікола Гусоўскі, Францыск Скарына, пачынае фарміравацца ўнікальны беларускі іканапіс, які спалучаў еўрапейскія і праваслаўныя мастацкія традыцыі. Але развіццю краіны істотна замінаюць няспынныя набегі крымскіх татар. У канцы XV стагоддзя слуцкая княгіня Анастасія Алелькавіч бярэ на сябе ваеннае і палітычнае кіраванне горадам і знішчае некалькі атрадаў крымскіх татар.

• 

  Вялікі князь Вітаўт (1350-1430 гг).

Рэч Паспалітая

Вялікае Княства Літоўскае знаходзілася ў дынастычнай уніі з Польскім каралеўствам з 1385, а ў 1569 годзе вымушана аб’ядналася з Польскім каралеўствам у канфедэратыўную дзяржаву Рэч Паспалітую^[30]. Польшча настойвала пры гэтым на няроўных умовах (паглынанне Вялікага Княства Літоўскага, перайменаванне яго ў Новую Польшчу) і нават ужывала вайсковую сілу. Эліте ВКЛ атрымалася адстаяць адносную незалежнасць краіны, але княства ўсё ж вымушана было аддаць Польшчы украінскія землі. Аднак Статут Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага 1588 года фактычна дэнансаваў Люблінскую унію. ВКЛ захавала ўласную грашовую адзінку, судовую сістэму, войска. Статут ВКЛ, стаўшы адной з першых еўрапейскіх канстытуцый, рэгуляваў грамадскае жыццё на Беларусі да 30-х гадоў XIX стагоддзя.

Аднак у другой палове XVII стагоддзя пачалося аслабленне Рэчы Паспалітай — у першую чаргу за кошт узмацнення магнацкага саслоўя і запрыгоньвання сялян. Гэта прывяло да аслаблення вярхоўнай улады, войн паміж шляхецкімі сем’ямі (якія фарміравалі ўласнае войска) і сялянскіх паўстанняў, адно з якіх перарасло ў вайну паміж Рэччу Паспалітай і Расіяй (1654—1667). Пазней гэты перыяд атрымаў назву «крывавы патоп». Крызіс Рэчы Паспалітай выклікаў спробу Януша Радзівіла разарваць саюз з Польшчай і заключыць унію Вялікага Княства Літоўскага са Швецыяй. Але нечаканая смерць Януша Радзівіла (як меркавалася, у выніку атруты) не дала ажыцявіць амбіцыёзны праект утварэння саюзнай шведскай-беларускай дзяржавы.

Працяг шляхецкіх міжусобіц прывёў да ўмяшальніцтва Швецыі ва ўнутраныя справы краіны ў час Паўночнай вайны. У 18-м стагоддзі Рэч Паспалітая была ўжо слабай краінай, з войскам усяго ў 24 тысячы чалавек (толькі 6 тысяч з іх прыходзілася на Вялікае Княства Літоўскае). У той час род Радзівілаў меў да 10 тысяч салдат. Дадаткова дзяржаўную сістэму аслабляла права liberum veto, паводле якога нават адзін дэпутат з некалькіх соцен, які б прагаласаваў «супраць», мог сарваць прыняцце закона. У выніку прускія, расійскія і аўстрыйскія палітыкі падкупалі пэўных дэпутатаў, зрываючы прыняцце пастаноў. Захаванне прыгоннага права ўсё болей павялічвала адсталасць краіны ад Заходняй Еўропы. Ужо англійскі эканаміст Адам Сміт у XVIII стагоддзі піша аб Рэчы Паспалітай як аб адсталай краіне, дзе амаль адсутнічае прамысловая вытворчасць.

Адначасова ўзмацнялася дыскрымінацыя беларускай культуры і праваслаўнай рэлігіі. Старабеларуская мова была забаронена ў дзяржаўным справаводстве ў 1696 годзе. Усе дакументы перакладаліся на польскую мову. Пад польскім жа ўплывам ішло далейшае запрыгоньванне сялян і пашырэнне правоў шляхты.

Апошнюю спробу выратаваць Вялікае Княства Літоўскае (ды апдаведна Рэч Паспалітую) шляхам рэформ зрабіў кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, але супраціўленне часткі шляхты і раптоўнае ўмяшальніцтва Прусіі, Расіі і Аўстрыі прывяло да падзелаў і знікнення краіны.

Цікава адзначыць, што назва «Белая Русь» у значэнні «Маскоўская дзяржава» сустракаецца на некаторых еўрапейскіх картах увесь час існавання Рэчы Паспалітай, нават у пачатку XVIII стагоддзя, але прыкладна з 1720-х ужо амаль не адносіцца да Масковіі^[31].

• 

  Чарцёж Масквы (т.зв. «Сігізмундаў чарцёж»), які зроблены палякамі ў 1610 годзе і мае тытул «Масква сталіца ўсёй Белай Русіі» (Moscovia urbs metropolis tutius Russiæ Albæ). План горада павёрнуты на 90 градусаў: поўнач — справа, зверху — захад

• 

  Карта «Вялікае Княства Маскоўскае ці Царства Белай Русі паводле апошніх паведамленняў» (Estats du Grandduc de Moscovie ou de l’Empereur de la Russie Blanche suivant les derniers relations), каля 1749 г. Картограф Гендрык дэ Лет (Нідэрланды)

У складзе Расійскай імперыі

У 1772, 1793, 1795 гадах адбыліся тры падзелы Рэчы Паспалітай, у выніку якіх беларускія землі адышлі да Расійскай імперыі. У яе складзе яны знаходзіліся да 1917 года.

У гарадах было скасавана Магдэбургскае права, якое некалі давала ім магчымасць самім абіраць сабе кіраўніцтва. Захоўвалася прыгоннае права, якое з кожным дзесяцігоддзем павялічвала эканамічную і тэхналагічную адсталасць Беларусі ад развітых краін. Вайна 1812 года прынесла Беларусі вялікія страты мірнага насельніцтва. Адначасова сярод інтэлігенцыі ўзнікае цікавасць да беларускай культуры, фальклору. Ян Чачот даследуе арфаграфію беларускай мовы і першым уздымае пытанне аб стварэнні «крывіцкага правапісу». Пасля паўстання 1830-31 гадоў царскія ўлады забаранілі уніяцкую царкву і перавялі насельніцтва Беларусі ў праваслаўе. Пасля паўстання 1863-64 гадоў быў узмоцнены ціск на грамадскія арганізацыі і інтэлігенцыю, але даны шэраг эканамічных саступак сялянам.

Рэформы 1860—1870-х гадоў (у прыватнасці, адмена прыгоннага права) паспрыялі эканамічнаму развіццю рэгіёна, але Першая сусветная вайна прынесла вялікія страты мірнага насельніцтва і прамысловасці і паспрыяла ўзмацненню рэвалюцыйнага руху. Апошнюю спробу прадухіліць рэвалюцыю шляхам рэформ зрабіў Пётр Сталыпін у 1906 годзе. У той жа час у Беларусі расце цікавасць да роднай гісторыі, фальклору, незалежнасці. У 1906 годзе ўзнікае газета «Наша ніва». Да беларускай тэматыкі звяртаюцца многія маладыя паэты і публіцысты (Янка Купала, Якуб Колас, Алаіза Пашкевіч, Янка Лучына, Карусь Каганец і інш).

Беларуская Народная Рэспубліка

25 сакавіка 1918 года абвешчана незалежная Беларуская Народная Рэспубліка (БНР). Старшынямі БНР пачаргова былі Янка Серада, Язэп Лёсік, Пятро Крачэўскі. Планаваліся ўмераныя рэформы: перадача сялянам зямлі для арганізацыі дробных працоўных гаспадарак, адсутнасць нацыяналізацыі прамысловасці і г. д. У 1919 годзе пад ціскам бальшавікоў і з-за ўнутраных супярэчнасцей рэспубліка спыніла сваё існаванне, а Рада БНР эмігравала.

Рэспубліка Сярэдняя Літва

Рэспубліка Сярэдняя Літва — дзяржаўна-палітычнае ўтварэнне на тэрыторыі Віленшчыны і Гродзеншчыны ў 1920—1922 гадах. Рэспубліка з’яўлялася апошняй спробай аднавіць Літву ў гістарычным і канфедыратыўным сэнсе (таксама планавалася стварэнне Літвы Верхняй і Літвы Ніжняй). Стварэнне дзяржавы стала магчымым пасля «Бунту Жалігоўскага» дзякуючы Першай Літоўска-Беларускай дывізіі польскай арміі пад кіраўніцтвам уражэнца Ашмяншчыны Люцыяна Жалігоўскага.

Базіруючыся ў гістарычнай сталіцы Вялікага Княства Літоўскага, Вільні, дзяржава на працягу 18 месяцаў была буфернай зонай паміж Польшчай, ад якой залежыла і Літвой, якая сцвярджала свае правы на гэтую тэрыторыю^[32].

Пасля некаторай затрымкі, звязанай з пратэстам Лігі Нацый, якая планавала ўвод міжнародных войск, 8 студзеня 1922 адбыліся выбары ў Сойм і тэрыторыя рэспублікі была анексавана Польшчай. Люцыян Жалігоўскі пазней у сваіх мемуарах, выдадзеных у Лондане ў 1943 годзе, асудзіў палітыку анексіі, палітыку закрыцця беларускіх школаў ды адмаўлення ад канфедэратыўных планаў маршалка Пілсудскага польскім «саюзнікам»^[33].

Таксама генерал захапляўся ідэямі пан-славізму:

Некалькімі ж дзесягодзяммі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянера 10 сакавіка 1887 года пазначана, што Пілсудскі казаў:^[34]

Савецкая Беларусь

У 1919 года 1 студзеня было абвешчана ўтварэнне Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі. 31 ліпеня 1920 другі раз было абвешчана ўтварэнне Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь. Пасля кароткачасовага існавання буфернай дзяржавы ЛітБел, ужо БССР у 1922 годзе як адна з краін-заснавальніц увайшла ў склад Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (СССР).

17 верасня 1939 года да БССР была далучана Заходняя Беларусь, якая павялiчала памер рэспублiкi амаль у два разы.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны ў 1941—1944 гадах Беларусь была акупавана нацысцкаю Германіяй. Пасля вызвалення ад нацысцкай акупацыі частка Заходняй Беларусі (больш за 30 тыс. км²) была рашэннем І. Сталіна перададзена Польшчы.

У 1945 годзе Беларусь стала адной з краін-заснавальніц Арганізацыі Аб’яднаных Нацый. Рашэнні па ўсіх пытаннях беларуская дэлегацыя ўзгадняла з усесаюзнымі прадстаўнікамі.

У 1986 годзе на мяжы БССР і УССР адбылася Чарнобыльская катастрофа, у выніку якой адбылося радыяцыйнае забруджанне значнай часткі тэрыторыі Беларусі.

• 

  ”Бацька Мінай”, удзельнік партызанскай барацьбы ў Віцебскай вобласці.

Рэспублiка Беларусь

27 ліпеня 1990 года была прынята Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР. У 1991 СССР спыніў існаванне, БССР была абвешчана Рэспублікай Беларусь.

У 1994 годзе прынятая Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, адбыліся першыя прэзідэнцкія выбары.

13 красавіка 1995 года Вярхоўны Савет XII-га склікання зацвердзіў правядзенне рэферэндуму і прызначыў яго на 14 мая 1995 года. У той жа час ідэя рэферэндуму выклікала непаразуменне з боку часткі грамадства і некаторых грамадскіх і палітычных арганізацый, часткі дэпутатаў Вярхоўнага Савета. 6 мая 1995 года Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны выступіла са зваротам да насельніцтва, падкрэсліваючы, што пытанне аб мове не можа выносіцца на рэферэндум^[35].

14 мая 1995 года адбыўся рэспубліканскі рэферэндум. Удзел у галасаванні прынялі 64,8 % выбаршчыкаў. Па ўсіх пытаннях Прэзідэнт атрымаў большасць галасоў. Адначасова з рэферэндумам праходзілі выбары ў Вярхоўны Савет XIII-га склікання. Аднак у выніку нізкай яўкі выбаршчыкаў за два туры было абрана толькі 119 дэпутатаў, у той час як для правамоцнага складу новага Вярхоўнага Савета патрабавалася не менш 174 дэпутатаў (што складала 2/3 ад поўнага складу ў 260 чалавек). Такім чынам, атрымалася, што новы склад парламента не быў абраны. Склалася палітычная сітуацыя, якая паралізавала дзейнасць заканадаўчай улады.

Пытанне было вырашана восенню 1995 года пасля таго, як каля 100 дэпутатаў Вярхоўнага Савета XII-га склікання сабраліся на вераснёўскую сесію, паколькі згодна з артыкулам 91 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 1994 года паўнамоцтвы Вярхоўнага Савета захоўваліся да адкрыцця першай сесіі Вярхоўнага Савета новага склікання. 11 кастрычніка Канстытуцыйны Суд пацвердзіў паўнамоцтвы Вярхоўнага Савета XII-склікання.

29 снежня 1995 года А. Лукашэнка выдаў распараджэнне № 259 «Аб выкананні нормаў і ўказаў прэзідэнта», згодна з якім «у мэтах забеспячэння палітычнай і эканамічнай стабільнасці чыноўнікі Савета Міністраў і іншых дзяржаўных устаноў да ўнясення змен у адпаведныя заканадаўчыя акты павінны забяспечваць безумоўнае выкананне нормаў і ўказаў прэзідэнта»^[36].

10 студзеня 1996 года Прэзідэнт накіраваў у Вярхоўны Савет праект закону «Аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю»^[37] Аднак жаданне Прэзідэнта змяніць Асноўны Закон не знайшло падтрымкі ў парламенце і праект быў адхілены. 8 жніўня А. Лукашэнка накіраваў у Вярхоўны Савет ініцыятыву аб правядзенні другога Усенароднага рэферэндуму.

4 лістапада 1996 года Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь, усе рашэнні якога паводле закону з’яўляюцца абавязковымі і перагляду не падлягаюць, прыняў рашэнне аб неадпаведнасці артыкулу 78 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, у якім засведчана, што парадак правядзення рэспубліканскіх рэферэндумаў вызначаецца законам. На той момант у краіне законам не прадугледжваўся парадак змянення і дапаўнення Канстытуцыі праз рэферэндум. Такім правам быў надзелены выключна Вярхоўны Савет. Пасля гэтага вярхоўны Савет прыняў чарговую пастанову аб вынясенні на абавязковы рэферэндум толькі двух пытанняў — аб пераносе Дня Незалежнасці і аб выбарах кіраўнікоў мясцовых адміністрацый.

Нягледзячы на рашэнне Канстытуцыйнага Суда, А. Лукашэнка ў парушэнне Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь і Закона «Аб народным галасаванні (рэферэндуме) у Рэспубліцы Беларусь» выдаў 5 лістапада 1996 года Указ № 455, у якім сам вызначыў парадак уступлення ў сілу рашэнняў рэспубліканскіх рэферэндумаў аб змяненні і дапаўненні Канстытуцыі, а 7 лістапада быў выдадзены Указ № 459 «Аб забеспячэнні канстытуцыйнага права грамадзян на ўдзел у рэферэндуме», згодна з якім характар рэферэндуму вызначаўся як абавязковы, а яго рашэнні канчатковымі.

11 лістапада 1996 года старшыня ЦВК В. Ганчар заявіў, што камісія не будзе выконваць прэзідэнцкі ўказ ад 7 лістапада і праводзіць рэферэндум па пытаннях, якія датычыліся новых рэдакцый канстытуцыйных праектаў.

У 1994 годзе Прэзідэнтам быў абраны Аляксандр Лукашэнка. Ён утрымаў за сабой уладу і пасля выбараў 2001, 2006, 2010, 2015 гадоў, і пасля падзей 2020 года.

Сімволіка

У 1991 годзе былі прыняты дзяржаўныя сцяг (бел-чырвона-белы) і герб («Пагоня»), аднак па выніках рэферэндума (1995) былі зменены на сучасныя чырвона-зялёны сцяг і герб, асновай якому паслужыў герб БССР.

Першыя згадкі пра герб тыпу «Пагоні» фіксуюцца пад XIII стагоддзе. Ён фігуруе як герб княжацкіх сямей, гарадоў, самога Вялікага Княства Літоўскага. Фарміраванне герба звязана з агульнахрысціянскай геральдычнай традыцыяй, па-першае, маляваць манарха конным вершнікам (што паказвала яго як абаронцу), а другое, вобразамі хрысціянскіх святых, у прыватнасці святога Георгія. У савецкі перыяд Беларусі быў прысвоены сацыялістычны герб, які сімвалізаваў інтэрнацыяналізм і вяршэнства сялян і пралетарыяту.

Музыка гімна Беларусі напісана Н. Сакалоўскім для гімна Беларускай ССР 1955 года. Тэкст гэтага гімна, напісаны М. Клімковічам, перапрацаваны ў 2002 годзе У. Карызнам.

Дзяржаўны лад

Рэспубліка Беларусь — унітарная дзяржава, форма кіравання — прэзідэнцкая рэспубліка. Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь дэлегаваны заканадаўчыя паўнамоцтвы на выданне дэкрэтаў і ўказаў, якія маюць сілу закону. Прэзідэнт абіраецца непасрэдна грамадзянамі на 5-гадовы тэрмін.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была прынята 15 сакавіка 1994 года на 13-й сесіі Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь XII-га склікання. Набыла сілу 30 красавіка 1994 года з моманту яе апублікавання.

24 лістапада 1996 года Канстытуцыя была абноўлена і дапоўнена паводле вынікаў рэферэндуму. Значная частка змен — пераразмеркаванне паўнамоцтваў на карысць выканаўчай улады і прэзідэнта, у прыватнасці.

Сучасная рэдакцыя Канстытуцыі Рэспубліка Беларусь складаецца з прэамбулы, 9 раздзелаў, у якіх 8 глаў і 146 артыкулаў.

17 кастрычніка 2004 года на рэферэндуме з Канстытуцыі было выключана палажэнне, якое абмяжоўвае права адной асобы абірацца прэзідэнтам больш за два тэрміны запар.

Найвышэйшай заканадаўчай установай Беларусі ёсць Нацыянальны сход, які складаецца з Палаты прадстаўнікоў і Савета Рэспублікі. У Палаце прадстаўнікоў 110 дэпутатаў. Дэпутаты абіраюцца па мажарытарнай сістэме прамым усеагульным галасаваннем. Савет Рэспублікі абіраецца мясцовымі Саветамі — ад кожнай вобласці і горада Мінска абіраюцца па 8 членаў Савета Рэспублікі. 8 членаў Савета прызначаюцца прэзідэнтам — усяго 64 чалавека. Тэрмін паўнамоцтваў Нацыянальнага сходу — 5 гады.

Судовая ўлада ажыццяўляецца Вярхоўным Судом, Вышэйшым Гаспадарчым Судом і Канстытуцыйным судом.

Палітычныя партыі

На 2009 год у Беларусі афіцыйна зарэгістравана 15 палітычных партый^[38], з іх у Палаце Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь IV склікання прадстаўленыя дзве: Камуністычная партыя Беларусі і Беларуская аграрная партыя.

Міжнароднае становішча і знешняя палітыка

Дзяржава з’яўляецца членам-заснавальнікам ААН, СНД, АДКБ, Еўразійскага эканамічнага саюза, Саюзнай дзяржавы, а таксама членам іншых міжнародных аб’яднанняў.

На 2013 год Беларусь падтрымлівае дыпламатычныя адносіны са 173 дзяржавамі, у 51 з якіх адкрыта 48 пасольстваў, 2 пасольства/пастаянных прадстаўніцтвы пры міжнародных арганізацыях, 2 пастаянных прадстаўніцтвы пры міжнародных арганізацыях, 9 генеральных консульстваў і 1 консульства. За мяжой функцыянуе таксама 13 аддзяленняў пасольстваў Рэспублікі Беларусь. 

Замежныя дзяржавы прадстаўлены ў Беларусі 43 пасольствамі, 3 аддзяленнямі пасольстваў, 1 гандлёвым, 28 консульскімі ўстановамі (уключаючы ганаровых консулаў); міжнародныя арганізацыі — 17 прадстаўніцтвамі. Па сумяшчальніцтву ў Беларусі акрэдытавана 85 замежных дыппрадстаўніцтваў.

Гл. таксама Візавыя патрабаванні для грамадзян Беларусі, Спіс дыпламатычных місій Беларусі, Пашпарт грамадзяніна Беларусі

Адміністрацыйны падзел

Рэспубліка Беларусь — унітарная рэспубліка, найбуйнейшая адміністрацыйная адзінка — вобласць. Рэспубліка Беларусь падзяляецца на 6 абласцей, вобласці падзяляюцца на раёны і гарады абласнога падпарадкавання. Агульны лік раёнаў ва ўсіх абласцях складае 118, а гарадоў абласнога падпарадкавання — 12. Горад Мінск з’яўляецца самастойнай адміністрацыйнай адзінкай, якая не ўваходзіць ні ў адну вобласць.

Вобласць	Паштовы індэкс	Дата заснавання	Плошча км² (на 1.01.2012)	Насельніцтва (на 1.01.2019 [1])	Адміністрацыйны цэнтр	Сцяг	Карта
Брэсцкая вобласць	224000	4 снежня 1939	32 786,44	1 379 456	Брэст
Віцебская вобласць	210000	15 студзеня 1938	40 050,32	1 164 554	Віцебск
Гомельская вобласць	246000	15 студзеня 1938	40 369,51	1 405 873	Гомель
Гродзенская вобласць	230000	20 верасня 1944	25 126,98	1 036 529	Гродна
Мінская вобласць	220000	15 студзеня 1938	39 894,75	1 432 480	Мінск
Магілёўская вобласць	212000	15 студзеня 1938	29 068,63	1 049 326	Магілёў

У шэрагу гарадоў абласнога падпарадкавання і ў горадзе Мінску маецца падзел на гарадскія раёны.

Насельніцтва

Дэмаграфічныя звесткі

Паводле «Дакладу аб развіцці чалавека» Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, па індэксе развіцця чалавечага патэнцыялу (ІРЧП) краіна знаходзіцца на 65-ым месцы (2011 год)^[39]. На снежань 2010 года па індэксе развіцця з улікам гендарнага фактару рэспубліка займае 52-е месца сярод 182 краін свету і першае месца ў СНД^[40].

Самая вялікая этнічная група Беларусі (2009) — беларусы (83,73 %). Асноўныя этнічныя меншасці: рускія — 8,26 %, палякі — 3,1 %, украінцы — 1,67 %, яўрэі — 0,14 %, іншыя, а так сама людзі, што не пазначылі нацыянальнасць — 3,1 %[2] Архівавана 29 лістапада 2014..

З 1993 года насельніцтва Беларусі ўстойліва скарачаецца. У 2003 годзе у Беларусі жыло 9898,6 тыс. чалавек. У выніку перавышэння смяротнасці над нараджальнасцю насельніцтва краіны ў наступныя гады паменшылася.

У Беларусі ў 2006 годзе нарадзіліся 96,4 тыс. дзяцей (на 5,9 тыс. больш у параўнанні з 2005 годам), памерлі 138,4 тыс. чалавек (на 3,5 тыс. чалавек менш, чым у 2005). Пры гэтым прыкметна зменшылася смяротнасць дзяцей ва ўзросце да 1 года — гэты паказчык знізіўся з 7,1 выпадкаў на 1000 народжаных за 2005 год да 6,2 выпадкаў на 1000 народжаных за 2006 год. За першы квартал 2007 года ў параўнанні з адпаведным перыядам 2006-га колькасць памерлых у краіне знізілася на 4,9 %.

У 2007 годзе нараджальнасць склала (у разліку на тыс. жыхароў) 10,7, а смяротнасць — 13,7. Найбольшае значэнне натуральнага змяншэння насельніцтва адзначана ў Віцебскай вобласці, а ў сталіцы Беларусі каэфіцыент нараджальнасці быў прыкладна роўны каэфіцыенту смяротнасці. У 2008 нараджальнасць (у разліку на тыс. жыхароў) — 11,1, смяротнасць — 13,9, натуральная убыль насельніцтва — 2,8^[41].

Колькасць насельніцтва краіны складала (на 1 студзеня):

• 2007 — 9579,5 тыс. чал. (за 2006 год зменшылася на 51 тыс. чалавек)^[42]
• 2008 — 9542,4 тыс. чал. (за 2007 год зменшылася на 37,1 тыс. чалавек)^[42];
• 2009 — 9513,6 тыс. чал. (за 2008 год зменшылася на 28,8 тыс. чалавек)^[42];
• 2010 — 9500 тыс. чал. (за 2009 год зменшылася на 13,6 тыс. чалавек)^[42];
• 2011 — 9481,2 тыс. чал. (за 2010 год зменшылася на 18,8 тыс. чалавек)^[42];
• 2012 — 9465,2 тыс. чал. (за 2011 год зменшылася на 16 тыс. чалавек)^[42];
• 2013 — 9463,8 тыс. чал. (за 2012 год зменшылася на 1,4 тыс. чалавек)^[42];
• 2014 — 9468,2 тыс. чал. (за 2013 год павялічылася на 4,4 тыс. чалавек)^[42];
• 2015 — 9480,9 тыс. чал. (за 2014 год павялічылася на 12,7 тыс. чалавек)^[42];
• 2016 — 9498,4 тыс. чал. (за 2015 год павялічылася на 17,5 тыс. чалавек)^[42];
• 2017 — 9504,7 тыс. чал. (за 2016 год павялічылася на 6,3 тыс. чалавек)^[42];
• 2018 — 9491,8 тыс. чал. (за 2017 год зменшылася на 12,9 тыс. чалавек)^[42];
• 2019 — 9429,2 тыс. чал. (за 2018 год зменшылася на 62,6 тыс. чалавек)^[43].
• 2020 — 9410,2 тыс. чал. (за 2019 год зменшылася на 19 тыс. чалавек)^[4].
• 2021 — 9349,6 тыс. чал. (за 2020 год зменшылася на 60,6 тыс. чалавек)^[4].
• 2022 — 9255,5 тыс. чал. (за 2021 год зменшылася на 94,1 тыс. чалавек)^[4].

Колькасць насельніцтва ў 14 гарадах Беларусі перасягае 100 тыс. чалавек. У Мінску на 1 снежня 2009 года налічваліся 1 млн 856,4 тыс. жыхароў. На другім месцы — Гомель (484,5 тыс.), на трэцім — Магілёў (370,6 тыс.). Далей ідуць іншыя абласныя цэнтры: Віцебск (346,2 тыс.), Гродна (325,8 тыс.) i Брэст (314,8 тыс.). У Бабруйску на 1 студзеня гэтага года пражывалі 218,4 тыс. чалавек, Баранавічах — 168,3 тыс., Барысаве — 149,8 тыс., Пінску — 130,4 тыс., Оршы — 122,6 тыс., Мазыры — 111,9 тыс., Салігорску — 101,1 тыс., Наваполацку — 100,6 тыс. чалавек ^[44].

Шчыльнасць насельніцтва ў сярэднім па краіне складае 45,2 чал./км² (дадзеныя на 1 красавіка 2020 г. з улікам вынікаў перапісу насельніцтва 2019 г.).

Рэлігія

Паводле ацэнак, 60-70 % жыхароў Беларусі лічаць сябе праваслаўнымі, 15-20 % — рыма-каталікамі, 5-10 % — пратэстантамі, грэка-каталікамі (уніятамі). Пашыраны атэізм.

У старажытнасці насельніцтва Беларусі было язычніцкім. Археолагі знайшлі ў гарадзішчах Мілаградскай культуры каля 100 фігурак жывёл, у тым ліку фігуркі каня, сабакі, каровы. На гарадзішчы Падгор’е знойдзена фігурка бабра. На старажытным могільніку ў Лоеўскім раёне (Зарубінецкая культура) былі знойдзены рытуальныя пахаванні сабакі, казулі, каровы. Гэта сведчыць ад распаўсюдзе першабытных верванняў аб тым, быццам багі і духі маюць жывёльнае аблічча. У Сярэднявякоўі сфарміраваўся культ багоў у чалавечым абліччы. Іх ушаноўвалі ў капішчах. У летапісах і фальклоры знойдзены сляды культу такіх багоў, як Ярыла, Вялес, Мокаш, Пярун і інш. Язычніцкія рытуалы захаваліся ў беларускай культуры і па сёння, у выглядзе народных свят (Купалле, Каляды, Русалле, Дзяды, Грамніцы, Саракі, Юр’е, Дажынкі) і абрадаў (Пахаванне стралы, Гуканне вясны, Пахаванне Дзеда, Ваджэнне Куста).

У Х—ХІ стагоддзях на Беларусі пашыраецца хрысціянства. Адным з першых хрысціцеляў быў ісландскі вандроўнік Торвальд Кодрансан. Па Беларусі распаўсюджваецца праваслаўе. Пазней у заходнія рэгіёны з Польшчы прыходзіць каталіцтва. У 16 стагоддзі распачынаецца Рэфармацыя: многія адукаваныя людзі прымаюць пратэстантызм, перакладаюць Біблію на старабеларускую мову (дагэтуль яна была толькі на стараславянскай мове, якую разумелі толькі вузкія колы людзей). У 1596 годзе падпісана Берасцейская унія, узнікае ўніяцкая царква. Дыяспары беларускіх татар і яўрэяў будуюць тут мячэці і сінагогі.

Пад канец XVIII стагоддзя 70 % насельніцтва належала да ўніяцкай (грэка-каталіцкай) царквы, 15 % былі каталікамі рымскага абраду, 7 % — іудзеямі і толькі 6 % — праваслаўнымі. Аднак у 1839 годзе ўніяцкая царква была скасавана і далучана да Грэка-Рускай Праваслаўнай Царквы, праз што ў праваслаўе перайшло больш за 1,6 млн чалавек.

У савецкі час пачынаецца жорстая барацьба з рэлігіяй: улада забараняе людзям спраўляць абрады, разбурае цэрквы, прымусова і агрэсіўна насаджвае атэізм. Знішчаюцца не толькі хрысціянскія святыні, але спальваюцца свяшчэнныя дрэвы, затоптваюцца сакральныя крыніцы, разбіваюцца валуны, культ якіх захаваўся яшчэ з язычніцкіх часоў. У канцы 1980-х гадоў дзяржава адмаўляецца ад пераследу рэлігіі. Пачынаюць аднаўляцца цэрквы, расце колькасць вернікаў.

У 2000-х гадах у Беларусі, як і ва ўсім свеце, пашыраецца цікавасць да старажытных, дахрысціянскіх вераванняў. Узнікае неапаганства, яго прыхільнікі займаюцца рэканструкцыяй язычніцкіх абрадаў, святаў, светапогляду.

• 

• 

Мовы

Згодна з 17 артыкулам Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь дзяржаўнымі мовамі Беларусі з’яўляюцца беларуская і руская (руск.: русский язык) мовы^[45].

Беларуская мова была адзінай дзяржаўнай мовай Рэспублікі Беларусь з 1991 (т. б. пасля атрымання незалежнасці) па 1995 год. Для рускай быў вылучаны статус «мовы міжнародных зносін». Пасля прыходу да ўлады Аляксандра Лукашэнкі з яго прапановы быў праведзены рэферэндум, па выніках якога прынялі іншую дзяржаўную сімволіку і рускую мову ў якасці дзяржаўнай. Легітымнасць рэферэндуму некаторымі грамадзянамі і беларускімі палітычнымі партыямі аспрэчваецца^[46].

Афіцыйна, рэферэндум абвесціў поўную роўнасць беларускай і рускай моў на дзяржаўным узроўні. Але наданне рускай мове такога статусу прывяло да моцнага скарачэння ўжывання беларускай мовы і ў паўсядзённым жыцці, і ў афіцыйных дакументах. Абедзьве дзяржаўныя мовы вывучаюцца дзецьмі ў школах як абавязковыя прадметы. У той жа час незалежныя выданні адзначаюць штогадовае памяншэнне ліку дзяцей, якія вучацца ў школах па беларускамоўных праграмах^[47]. Афіцыйныя асобы (у тым ліку і прэзідэнт) выступаюць пераважна па-руску.

Паводле перапісу насельніцтва 2009 года, большая колькасць (53 %) насельніцтва пазначылі роднай мовай беларускую, пры гэтым толькі 23 % заявілі, што карыстаюцца ёй у паўсядзённым жыцці (у параўнанні з 1999 годам, дзе беларускую як родную пазначылі 73 %).

Папулярызацыяй беларускай мовы сёння займаюцца такія грамадскія арганізацыія, як Мова нанова, Кінаконг, ТБМ, Арт Сядзіба і інш. Афіцыйна выкарыстоўваецца беларускі кірылічны правапіс, рэгламентаваны правіламі.

У Гродзенскай і Брэсцкай абласцях, дзе пражывае шмат палякаў, распаўсюджаная польская мова. У Гродне і Ваўкавыску маюцца польскамоўныя школы. У Рымдзюнах існуе таксама школа з навучаннем на літоўскай мове^[48]

Эканоміка

Эканоміка Беларусі — сацыяльна-рыначная. Аднак, на думку некаторых навукоўцаў, гаспадарка Беларусі з’яўляецца планавай^[49], або адміністрацыйна-каманднай^[50].

Тэмпы павелічэння ВУП у 2005 годзе склалі 9,2 %, інфляцыя — 8 %. У першым паўгоддзі 2006 тэмпы павелічэння ВУП склалі 10,1 %, прамысловай вытворчасці — 12,6 %.

Аб’ём ВУП у 2008 годзе павялічыўся ў параўнанні з 2007 на 10 %. Удзельная вага ў ВУП дабаўленай вартасці прамысловасці склала 28,1 %, сельскай гаспадаркі — 8,4 %, будаўніцтва — 9,4 %, транспарту і сувязі — 8 %, гандлю і грамадскага харчавання — 10,6 %.^[51]

У сакавіку 2011 года ў Беларусі пачаўся валютна-фінансавы крызіс. У выніку крызісу дэвальвацыя беларускага рубля ў адносінах да долара з пачатку года склала 189 %^[52], інфляцыя за студзень—кастрычнік дасягнула 88,7 % (у тым ліку кошты на харчовыя тавары выраслі на 103,6 %)^[53], заработная плата зменшылася з $ 527 да $ 220—260^[54][55].

Грашовая сістэма

Белару́скі рубе́ль (код ISO — BYN, да 2016 года — BYR, да 2000 года — BYB) — афіцыйная валюта Рэспублікі Беларусь. Скарачаецца як Br. 1 беларускі рубель дзеліцца на 100 капеек. У хаджэнні банкноты наміналам 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500 рублёў і манеты 1, 2, 5, 10, 20, 50 капеек, 1, 2 рублі.

Банкаўская сістэма

Банкаўская сістэма Рэспублікі Беларусь як незалежнай дзяржавы пачала складвацца ў 1991 годзе. Складаецца яна з двух узроўняў: Нацыянальнага банка Беларусі і камерцыйных банкаў.

Сельская гаспадарка

Адной з прыярытэтных галін эканомікі з’яўляецца сельская гаспадарка. У Беларусі вырошчавюцца збожжавыя (ячмень, жыта, авёс, пшаніца, трыцікале, кукуруза), кармавыя культуры, цукровыя буракі, лён, рапс, бульба. Жывёлагадоўля мае малочна-мясны кірунак. Беларусь з’яўляецца буйным экспарцёрам малочнай прадукцыі на сусветны рынак: пры вытворчасці 1 % агульнасусветнага вырабу малака на Беларусь у агульным аб’ёме сусветных паставак маслу прыходзіцца 11 %, сыру — 5,7 % (2009).

Прамысловая вытворчасць

Асноўныя галіны прамысловасці Беларусі — машынабудаванне, металаапрацоўка, хімічная і нафтахімічная. Таксама развіты электраэнергетыка, лёгкая, харчовая, лясная і дрэваапрацоўчая прамысловасць. Беларуская прамысловасць з’яўляецца экспартна-арыентаванай. Асноўныя экспартныя пазіцыі — нафтапрадукты (Нафтан, Мазырскае НПА), грузавыя аўтамабілі і аўтобусы (МАЗ, БелАЗ), трактары (МТЗ), тэлевізары (Гарызонт, Віцязь), халадзільнікі (Атлант), хімічныя валокны і ніці (Палімір), калійныя ўгнаенні (Беларуськалій), прадукцыя тэкстыльнай і лёгкай прамысловасці.

Краіна мае прадпрыемствы па вытворчасці лекавых прэпаратаў і медыцынскай тэхніцы.

IT-тэхналогіі

У Беларусі дынамічна развіваецца IT-сектар. Шэраг IT-кампаній з сусветным імем былі заснаваныя беларускімі бізнэсоўцамі. Фірму EPAM Systems заснавалі беларусы Аркадзь Добкін і Леа Лознер, сёння яна з’яўляецца рэзідэнтам Парка высокіх тэхналогій. Адзін са стваральнікаў праграмы Viber — беларус Ігар Магазіннік. Цэнтры распрацоўкі праграмы месцяцца ў Ізраілі і Беларусі (Брэст, Мінск). Віктар Кіслы, заснавальнік і лідар кампаніі Wargaming.net, стаў першым афіцыйным мільярдэрам Беларусі. Сёння адзін з офісаў фірмы знаходзіцца ў Мінску.

Энергетыка

Беларусь не валодае значнымі ўласнымі паліўна-энергетычнымі рэсурсамі (ПЭР). За кошт уласных ПЭР пакрываецца толькі 15 % патрэб краіны (2007), астатнія 85 % імпартуюцца — у асноўным з Расіі. Асноўная частка электраэнергіі выпрацоўваецца на ЦЭС.

Да 2020 года плануецца будаўніцтва гідраэлектрастанцый магутнасцю каля 200 МВт. Таксама да 2020 года прадугледжана стварэнне да 300 МВт магутнасцяў на ветраэнергаўстаноўках з выпрацоўкай да 500 млн кВт*г^[56]. Будуецца Беларуская АЭС.

Міжнародны гандаль

Асноўнымі знешнегандлёвымі партнёрамі Беларусі з’яўляюцца Расія і ЕС. Па выніках 2006 у краіны ЕС было экспартавана 45,5 % прадукцыі, у Расію — 43,6 %. Акрамя Расіі экспарт у вялікіх аб’ёмах адбываўся ў Нідэрланды — 17,7 %, Вялікабрытанію — 7,5 %, Украіну — 6,3 %, Польшчу — 5,2 %, Германію — 3,8 %. Большая частка імпарту (58,6 %) ажыццяўлялася з Расіі; іншыя важнейшыя партнёры: Германія — 7,5 %, Украіна — 6,3 %, Польшча — 3,4 %, Кітай — 2,5 %. У імпарце пераважалі: паліва і мінеральная сыравіна (33,4 %), машыны і абсталяванне (16,1 %), металы і вырабы з іх (11,7 %). Увогуле, тавараабарот (каля $ 50 млрд) адбываўся больш як са 140 краінамі. Аб’ём імпарту (каля $ 29 млрд) быў большы за аб’ём экспарту (каля $ 22 млрд).

Асноўнымі гандлёвымі партнёрамі краіны ў I паўгоддзі 2012 г. з’яўляліся: Расія — 46,3 % ад усяго аб’ёму знешнегандлёвага абароту, Нідэрланды — 11,6 %, Украіна — 7,5 %, Латвія — 5,4 %, Германія — 4,1 %, Кітай — 2,5 %, Польшча — 2,3 %, Літва і Італія — па 1,7 %, Бразілія — 1,2 %. У імпарце пераважалі нафта і нафтапрадукты, прыродны газ, таксама імпартаваліся чорныя металы і вырабы з іх, легкавыя аўтамабілі, рухавікі ўнутранага згарання і інш. Аснову экспарту склалі нафтапрадукты і калійныя ўгнаенні, таксама экспартаваліся малочныя прадукты, грузавыя аўтамабілі, трактары і інш.^[57].

Турызм

На тэрыторыі Беларусі, з яе старажытнай і багатай гісторыяй ды самабытнай культурай, размешчана значная колькасць гістарычных гарадоў: Навагрудак — першая сталіца Вялікага Княства Літоўскага, Полацк — сталіца Полацкага княства, Тураў і Гродна — цэнтры славянскіх княстваў IX—XII стагоддзяў, Мсціслаў — цэнтр буйнога ваяводства ХVІ стагоддзя. У шматлікіх гарадах захаваліся старадаўнія храмы і манастыры, палацы і замкі, каштоўныя гістарычныя і культурныя помнікі^[58].

Рынак турызму з’яўляецца дынамічнай галіной беларускай эканомікі. Сярэднегадавы абарот рынку турпаслуг на працягу апошніх трох гадоў перавышае $ 20 млн і павялічваецца штогод на 8 %. Прыбытковасць арганізацыі турбізнесу, паводле афіцыйных даных, складае ў залежнасці ад стану кан’юнктуры рынку 10—20 % гадавых. Расходы на арганізацыю турызму складаюць звыш $ 18 млн. Гадавая выручка на аднаго занятага ў сферы турызму складае $ 6—8 тыс. У сферы турызму занята больш за 3,6 тыс. чалавек. У Беларусі каля 500 фірмаў маюць права займацца турысцкай дзейнасцю. 86 % з іх знаходзяцца ў прыватнай уласнасці^[58].

Больш 250 гасцініц адначасова могуць прыняць 30 тыс. прыезджых. У распараджэнні турыстаў 14 турысцкіх гасцініц (больш за 6,5 тыс. месцаў), 9 турбаз і кемпінгаў (4,3 тыс. месцаў)^[58].

У Беларусі з мэтай рацыянальнага выкарыстання сферай турызму нацыянальнай культурнай спадчыны і найбольш каштоўных прыродных комплексаў распрацавана Дзяржаўная інвестыцыйная праграма адраджэння гісторыка-культурнай і прыроднай спадчыны рэспублікі «Залатое кольца Беларусі», праектам якой прадугледжваецца стварэнне шматкропкавай спецыяльнай эканамічнай зоны турысцка-рэкрэацыйнага тыпу^[58].

У Беларусі шырокую вядомасць набыў паляўнічы і рыбалоўны турызм. На тэрыторыі паляўнічагаспадарак маецца магчымасць арганізацыі камерцыйных паляўнічых тураў з гарантыяй на разнастайныя віды дзічыны^[58].

Транспарт

28 ліпеня 1939 года Вярхоўны Савет БССР прыняў закон «Аб арганізацыі Народнага камісарыята аўтамабільнага транспарту БССР». Менавіта з гэтага моманту пачалося станаўленне аўтатранспарту агульнага карыстання рэспублікі, афармленне яго ў самастойную галіну.

На Беларусі найбольшае значэнне мае чыгуначны, аўтамабільны, трубаправодны транспарт.

Працягласць чыгунашчых шляхоў — 5512 км, у т. л. электрыфікаваных — 897 км. Аўтамабільных дарог — 86,6 тыс. км, у т. л. з цвёрдым пакрыццём — 74,3 тыс. км. Агульная працягласць нафтаправодаў — 2984 км, нафтапрадуктаправодаў — 1107 км, газаправодаў — 7421 км^[58].

Водны транспарт

У сістэме воднага транспарту працуюць 10 рачных партоў (Бабруйск, Брэст, Гомель, Мікашэвічы, Магілёў, Мазыр, Пінск, Рэчыца, Віцебск, Гродна), 4 прадпрыемствы водных шляхоў (Гомель, Пінск, Мазыр, Бабруйск), якія абслугоўваюць водныя шляхі на рэках Дняпро, Бярэзіна, Сож, Прыпяць, Заходняя Дзвіна, Нёман, Мухавец і Днепра-Бугскім канале. Будаўніцтва і рамонт суднаў ажыццяўляюцца на Пінскім суднабудаўніча-суднарамонтным заводзе.

Паветраны транспарт

Паветраны транспарт Рэспублікі Беларусь уяўляе сабой комплекс прадпрыемстваў, арганізацый, якія ажыццяўляюць перавозку пасажыраў і грузаў па паветры як у рэспубліцы, такі за яе межамі. Усе яны з’яўляюцца дзяржаўнымі ўстановамі і арганізацыйна ўваходзяць у Дэпартамент па авіяцыі Міністэрства транспарту і камунікацый Рэспублікі Беларусь.

У яго склад уваходзяць прадпрыемствы і арганізацыі: Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Нацыянальная авіякампанія „Белавія“»; Адкрытае акцыянернае таварыства «Авіякампанія ТрансАвіяЭкспарт»; Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Авіякампанія Гродна»; Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Нацыянальны аэрапорт Мінск»; Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства па аэранавігацыйнае абслугоўванні паветранага руху «Белаэранавігацыя»; Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Мінскі авіярамонтны завод»; Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Інфармацыйна-вылічальны цэнтр авіяцыі»; Мінскі дзяржаўны вышэйшы авіяцыйны каледж.

Сувязь і камунікацыі

У краіне налічваецца 4,4 млн (2014) карыстальнікаў стацыянарных тэлефонных апаратаў, 11,1 млн (на пачатак 2014 года) мабільнай сувязі. Колькасць абанентаў сеткі Інтэрнэт у Беларусі на пачатак 2014 года склала 9,4 млн^[58].

Гл. таксама

• Інтэрнэт у Беларусі,
• Байнэт,
• .by,
• Белпошта.

Рэйтынг самых паспяховых і ўплывовых бізнесменаў Беларусі

• Топ-2011 года (па версіі ej.by) Архівавана 13 лістапада 2016.,
• Топ-2013 года (па версіі ej.by) Архівавана 2 снежня 2016.,
• Топ-2016 года (па версіі ej.by) Архівавана 30 сакавіка 2017.,
• Топ-2017 года (па версіі ej.by) Архівавана 24 чэрвеня 2017..

Культура і грамадства

Беларуская культура налічвае тысячы гадоў гісторыі. Яна пачалася з першабытнага мастацтва (фігуркі коней, кароў, сабак, птушак), трансфармавалася ў мастацтва Сярэднявечча з яго іканапісам і каменнымі храмамі. У 14-17 стагоддзях тут будуюцца замкі, а зліццё еўрапейскіх, праваслаўных і старажытных народных стыляў стварае ўнікальныя, непаўторныя архітэктурныя, музычныя, літаратурныя творы. Але ў XIX—XX стагоддзях многія замкі і сядзібы прыйшлі ў заняпад, а народная культура стала забывацца: у вёсках болей не святкавалі Купалле, Каляды, Зялёныя святкі, Пахаванне стралы, Дзяды, паступова разбураліся старыя вясковыя хаты і цэрквы, гінуў самабытны стыль народнай архітэктуры. У заняпадзе апынулася і беларуская мова.

Але ў наш час расце цікавасць да старой беларускай культуры, да вышыванак, да замкаў, да народных святаў. Набіраюць папулярнасць мерапрыемствы, арыентаваныя на адраджэнне беларускай культуры.

Літаратура

Літаратура стагоддзямі адыгрывала важную ролю ў культуры Беларусі. Трагічная гісторыя краіны паўплывала на тое, што тэма вайны доўгі час была вядучай у беларускай літаратуры.

Сярод найбольш вядомых пісьменнікаў і паэтаў Беларусі — Васіль Цяпінскі, Сымон Будны, Андрэй Рымша (XVI стагоддзе); Лаўрэнцій Зізаній, Сімяон Полацкі (XVII); Альгерд Абуховіч, Ядвігін Ш., Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч, Францішак Багушэвіч, Адам Гурыновіч, Янка Лучына (XIX); Алаіза Пашкевіч, Янка Купала, Якуб Колас, Максім Багдановіч, Змітрок Бядуля, Ларыса Геніюш, Кузьма Чорны, Янка Маўр, Зінаіда Бандарэнка, Іван Мележ, Пімен Панчанка, Іван Шамякін, Зоська Верас, Васіль Быкаў, Кандрат Крапіва, Андрэй Макаёнак, Янка Брыль, Вольга Іпатава, Генрых Далідовіч, Раіса Баравікова, Васіль Вітка, Міхась Мамонька, Рыгор Барадулін, Анатоль Вярцінскі, Уладзімір Карызна, Генадзь Бураўкін, Ніл Гілевіч, Анатоль Сыс (XX—XXI).

Адсутнасць распрацаванай беларускай граматыкі ў ХІХ стагоддзі і рэпрэсаваны статус беларускай мовы прыводзіў да таго, што многія пісьменнікі і паэты, што жылі ў Беларусі ці мелі беларускае паходжанне, пісалі па-польску (Уладзіслаў Сыракомля, Тамаш Зан, Эма Дмахоўская і інш).

Сайт «Дзедзіч» склаў рэйтынг найболей уплывовых беларускіх празаічных твораў паводле праведзенай галасаванкі^[59]. Першае месца (543 галасы) атрымаў раман «Каласы пад сярпом тваім» Уладзіміра Караткевіча, другое — яго ж «Дзікае паляванне караля Стаха» (481 голас), далей — «Людзі на балоце» Івана Мележа, «Тутэйшыя» Янкі Купалы, «Шляхціч Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» Яна Баршчэўскага, «Чорны Замак Альшанскі» Уладзіміра Караткевіча, «На ростанях» Якуба Коласа, «Знак бяды» Васіля Быкава, «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» Уладзіміра Караткевіча, «Пінская шляхта» В. Дуніна-Марцінкевіча; 11-е, 12-е і 13-е месцы займаюць аповесці Васіля Быкава «Альпійская балада», «Жураўліны крык» і «Сотнікаў», 14-е — «Сэрца на далоні» Івана Шамякіна, 15-е — зноў за Уладзімірам Караткевічам з яго творам «Ладдзя роспачы», на 16-м — «Палесскія рабінзоны» Янкі Маўра, на 17-м — «Паўлінка» Янкі Купалы, на 18-м — «Доўгая дарога дадому» Васіля Быкава, на 19-м — «Зямля пад белымі крыламі» Уладзіміра Караткевіча, на 20-м — «Аблава» Васіля Быкава, на 21-м — «Хто смяецца апошнім» Кандрата Крапівы, на 22-м — «Раскіданае гняздо» Янкі Купалы. Святлана Алексіевіч займае ў рэйтынгу 23-е месца з кнігаю «У вайны не жаночае аблічча», на 24-м «Таямніцы полацкай гісторыі» Уладзіміра Арлова, «Споведзь» Ларысы Геніюш на 30-м месцы, зборнік апавяданняў «Міларусь» рок-спевака Лявона Вольскага — на 50-м і г. д.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Сучасная беларуская літаратура

Сярод сучасных літаратараў найбольш адметнымі і ўплывовымі лічацца пісьменнікі — Святлана Алексіевіч (лаўрэат Нобелеўскай прэміі), Уладзімір Арлоў, Альгерд Бахарэвіч, Адам Глобус, Віктар Марціновіч, Людміла Рублеўская і інш.^[60].

Сярод паэтаў: Эдуард Акулін, Валерыя Кустава, Уладзімір Някляеў, Таццяна Сівец, Андрэй Хадановіч, Віктар Шніп і інш..

Сярод аўтараў, якія працуюць на глебе дзіцячай літаратуры вылучаюцца: Алесь Бадак, Раіса Баравікова, Вольга Гапеева, Валерый Гапееў, Алег Грушэцкі, Алена Масла, Серж Мінскевіч, Аксана Спрынчан і інш..

Выяўленчае мастацтва

У XVI стагоддзі ў Беларусі фарміруецца ўнікальная школа іканапісу, якая спалучала ў сабе праваслаўную і еўрапейскую манеру жывапісу. У XV—XVII стагоддзях фарміруецца жанр сармацкага партрэта. Сярод мастакоў пазнейшых стагоддзяў вылучаюцца Аляксандр Тарасевіч (XVII стагоддзе), Н. Ю. Сілівановіч, Напалеон Орда, Сяргей Заранка, Гелена Скірмунт (XIX), Марк Шагал, В. К. Бялыніцкі-Біруля, Язэп Драздовіч, Міхаіл Савіцкі, Мікалай Селяшчук (XX).

Сярод мастакоў-сучаснікаў — Валерый Славук, Павел Татарнікаў, Мікола Купава, Раіса Сіплевіч, Май Данцыг, Адам Глобус, Зоя Луцэвіч, Анатоль Кузняцоў, Зоя Літвінава, Сяргей Кірушчанка, Віталь Герасімаў, Андрэй Асташоў, Сяргей Аганаў, Уладзімір Вішнеўскі, Уладзімір Савіч, Рыгор Сітніца, Леанід Хобатаў і іншыя^[61].

Самыя цікавыя творы беларускага жывапісу і скульптуры розных эпох можна ўбачыць у мастацкіх музеях краіны.

Буйнейшы збор твораў мастацтва мае Нацыянальны мастацкі музей Беларусі. Ён актыўна прапагандуе нацыянальнае мастацтва. Тут пастаянна праходзяць выстаўкі твораў беларускіх мастакоў. У Мінску працуе таксама галерэя сучаснага мастацтва «Ў».

Цікавыя калекцыі твораў беларускага мастацтва ў Віцебскім абласным мастацкім музеі, Магілёўскім абласным мастацкім музеі, Полацкай мастацкай галерэі.

У многіх раённых цэнтрах Беларусі ёсць мастацкія галерэі, дзе можна ўбачыць работы мясцовых мастакоў.

• 

• 

• 

Архітэктура

Архітэктура Беларусі надзвычай разнастайная — найперш з-за таго, што перыядычна мяняўся геапалітычны стан краіны. У краіне можна знайсці ўзоры аўтэнтычнай вясковай архітэктура, будынкі раманскага стылю і готыкі, барока і класіцызму, мадэрну і эклектыкі^[62].

У жалезным веку плямёны, што насялялі тэрыторыю Беларусі, будавалі гарадзішчы (абнесеныя земляным валам і частаколам), а пазней — селішчы. Пасля прыняцця хрысціянства пачынаецца візантыйскі культурны ўплыў, узнікаюць каменныя цэрквы (Полацкі Сафійскі сабор, Каложская царква). У XIV стагоддзі, каля ўзмацняецца пагроза з боку крыжакоў і татар, пачынаецца будаўніцтва замкаў (Лідскі замак, Гродзенскі замак, Крэўскі замак, Аршанскі замак). Актыўныя сувязі з іншымі краінамі дазваляюць беларускім землям быць у трэндзе гісторыі: у XVI стагоддзі сюды трапляе гатычны стыль, узнікаюць цэрквы-крэпасці (Сынкавіцкая царква, Мураванкаўская, Заслаўская), у другой палове XVI стагоддзя — стыль барока^[63] (Езуіцкі касцёл у Нясвіжы, Мікалаеўская царква ў Магілёве — выбітны помнік праваслаўнага барока). У XVIII—XIX стагоддзях пачынаецца маштабнае будаўніцтва палацаў (Ружанскі палац, палац Бутрымовічаў, Палац Агінскіх, палац Тышкевічаў у Валожыне, палац Румянцавых — Паскевічаў, палац Храптовічаў, Косаўскі палац, палац Горватаў і інш).

• 

• 

• 

• 

• 

Музыка

Старадаўняе музычнае мастацтва Беларусі прадстаўлена народнымі песнямі (веснавымі, юраўскімі, купальскімі, жніўнымі, каляднымі)^[64]. Сярод традыцыйных народных інструментаў былі дуда, цымбалы, сурма, колавая ліра, жалейка, дудка язычковая, свісцёлка і інш^[65].

Выбітныя кампазітары ХІХ—ХХ стагоддзяў — Міхал Клеафас Агінскі, Мікалай Чуркін, Яўген Цікоцкі, Анатоль Багатыроў, Марк Фрадкін, Уладзімір Алоўнікаў, Яўген Глебаў, Юрый Семяняка, Сяргей Картэс, Ігар Лучанок, Эдуард Ханок, Васіль Раінчык. Кампазітар Мікола Равенскі стварыў музыку на вершы Максіма Багдановіча «Пагоня», «Слуцкія ткачыхі», на царкоўны гімн «Магутны Божа», а таксама на творы Янкі Купалы, Якуба Коласа, Канстанцыі Буйло, Цішкі Гартнага. У ХХ стагоддзі на замежны імідж Беларусі значна паўплывала творчасць ВІА «Песняры» на чале з Уладзімірам Мулявіным. У 1980-х адраджэннем народнай песні займалася аб’яднанні «Беларуская спеўна-драматычная майстроўня» (ліквідавана ў 1984 пасля канфлікту з уладай).

Гісторыя беларускага року пачалася ў пачатку 1980-х, у перыяд савецкана застою. Адным з першых гуртоў была «Мроя», якую ў 1981 заснавалі Лявон Вольскі і Уладзімір Давыдоўскі. У 1994 на яго падмурку вырас гурт NRM. У канцы 1980-х узнік гурт ULIS, які выдаў у той час 3 першыя альбомы — «Чужаніца», «Краіна доўгай белай хмары» і «Танцы на даху», пад уплывам творчасці лідараў брытанскай рок-класікі — Pink Floyd і Led Zeppelin^[66]. У сярэдзіне 1990-х музычны стыль гурта наблізіўся да гранж, а ў 2000-х — да цяжкага металу. У 1985 Вітаўт Мартыненка і Анатоль Мяльгуй заснавалі першы ў Беларусі рок-клуб «Няміга». У 1987 у Полацку ўзнік легендарны рок-гурт «Мясцовы час». У 1991 атрымаў прыз «Лепшы рок-гурт» на фестывалі «Басовішча», а яго альбом «Наша ўскраіна» некаторыя крытыкі лічаць адным з найлепшых у гісторыі беларускай рок-музыкі^[67]. Сярод першых беларускіх панк-рок-гуртоў быў «The Post», які ўзнік у Гродна ў першай палове 1990-х і граў пад уплывам творчасці легенды брытанскага панк-року — гурта «Sex Pistols».

Сярод вядомых сёння беларускіх рок-гуртоў: «J:морс», «NRM», «Крамбамбуля», «Brutto», «Стары Ольса», «Vuraj», «Разбітае сэрца пацана», «Amaroka», «НебаCry», «IQ48», «Shuma», «Akute», «Irdorath», «Naka», «Neuro Dubel», «Тутэйшая шляхта», «Крама», «Рэха» «Псалмяры», «PunKrot», «Мерада», «Мутнаевока», «FolCore», «Znich», «Палац», «Скрыпы», «Дай дарогу», «LAUDANS», Testamentum Terrae, «Адарвірог», «Бусламі на поўдзень», «Vodar», «Кашлаты Вох» і іншыя. Вядомыя рок-музыкі — Таццяна Беланогая, Зміцер Вайцюшкевіч, Uzari, А. Мельнікаў, Паліна Рэспубліка, Андрусь Такінданг. Лявон Вольскі — адзін з лідараў беларускай музыкі, заснавальнік «Мроі», «NRM», «Крамбамбулі», а таксама лідар «ананімнага» падпольнага гурта «Zet», удзельнікі якога хаваюць свае імёны і твары. Музыкі і спевакі эстраднага жанру — Аляксандр Саладуха, Аляксандр Ціхановіч. З выканаўцаў рэпа вядомыя Vinsent і Вожык. Этна-гурты, якія рэканструююць і выконваюць народныя песні — Грамніцы, Ягорава гара, Радзімічы, Дзянніца, Гарадніца, Медуніца і іншыя.

У шэрагу выбітных беларускіх песен: народныя «Купалінка» і «Рэчанька», народная «Касіў Ясь канюшыну» у выкананні ВІА «Песняры», рок-песні «Менск і Мінск», «Тры чарапахі» і «Маё пакаленне» (гурт «NRM» на чале з Лявонам Вольскім), «Грай» і «Цмок ды арол» (гурт «Brutto»), «Матуля» (Зміцер Вайцюшкевіч, на словы паэта Генадзя Бураўкіна).

Сяргей Будкін канстатуе, што беларусы сёння вельмі дрэнна ведаюць сваіх айчынных музыкаў і спевакоў, асабліва старэйшае пакаленне, а статус беларускамоўных выканаўцаў — маргінальны. Многія выканаўцы, якія былі калісьці гонарам айчыннай эстрады і рок-андрэграўнда, сёння літаральна забытыя, у Інтэрнэце аб іх няма згадак, адсутнічаюць нават фота і запісы песняў, — Тамара Раеўская, В. Вуячыч, І. Балоцін, М. Ворвулеў, Святлана Кульпа, Нэлі Дзянісава, Вольга Аліпава, Алена Саўленайтэ…

Творы, што пяяліся ў 30—80-ых гадах XX стагодзьдзя, ў Беларусі ня тое, што не перавыдаваліся ў нашым стагодзьдзі. Яны збольшага наогул не выдавалася! Прагучалі на радыё — і ўсё. Няма складанак найлепшых песень нашых геніяльных сьпявачак Л. Александроўскай і Т. Ніжнікавай, няма CD-анталёгіі беларускай эстраднай песьні. Што там казаць, народны артыст Сяргей Картэс ня мае дыску, на якім былі б сабраныя яго абраныя творы і дагэтуль нявыдадзены музычны збор твораў «Песьняроў». Ляжаць у архівах (добра, калі яшчэ ляжаць) сотні каштоўных запісаў джазавых, рокавых, блюзавых, арт-рокавых гуртоў, фантастычныя на тыя часы музычныя экспэрымэнты тых жа «Песьняроў» і «Сузор’я». Належным чынам не асэнсаваная роля «Мроі», «Бонды», «ULIS», якія запачаткавалі беларускі незалежны рок…[68].

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Сучаснае музычнае мастацтва Беларусі імкнецца захаваць нацыянальныя традыцыі, адначасова развіваючы папулярныя ў свеце стылі і напрамкі. Творы беларускіх кампазітараў, сусветнай класічнай і эстраднай музыкі гучаць у выкананні як прафесійных, так і самадзейных музыкантаў.

У Беларусі штогод праходзяць фестывалі, якія прадстаўляюць розныя напрамкі і жанры музычнага мастацтва:

• «Беларуская музычная восень»,
• «Мінская вясна»,
• «Залаты шлягер»,
• «Музы Нясвіжа».

Тэатр

Вытокі ў фальклоры

Народны тэатр пачаў фарміравацца яшчэ ў старажытнасці, з першабытных паляўнічых ці земляробчых абрадавых гульняў, язычніцкіх рытуалаў. Нават сёння ў многіх народных дзіцячых і моладзевых гульнях («Кавалі», «Жаніцьба Цярэшкі», «Яшчар», «Лось», «Вецер», «Злыдні», «Чорт», «Гусі і воўк», «Старыца»), а таксама ў калядных абрадах ёсць элементы тэатральнага дзеяння. З цягам часу яны страцілі сакральна-магічнае значэнне і набылі функцыю забаўлянкі^[69].

Магнацкія тэатры

У XVI стагоддзі пачала развівацца батлейка — народны лялечны тэатр, у якіх ставіліся п’есы пераважна рэлігійнага зместу. У XX стагоддзі яна надоўга была забыта, але сёння цікавасць да яе адраджаецца. У дваранскім саслоўі з 18 стагоддзя развіваліся магнацкія тэатры — пераважна пад уплывам еўрапейскай драмы. У 1746 годзе был заснаваны Нясвіжскі тэатр Радзівілаў, яго стваральніца — княгіня Ф. Радзівіл. Ёй самой належай шэраг п’ес, у тым ліку на антычныя тэмы. Пазней узнікаюць новыя магнацкія тэатры — слуцкі, слонімскі, гародзенскі, ружанскі дзярэчынскі і інш^[70]. Многія п’есы, якія ў іх ставіліся, звярталіся да ідэй асветніцтва, гуманізма, выводзілі на сцэну персанажаў з простанароддзя. Менавіта яны судзейнічалі маральнай адукацыі дваранства, прыносілі перадавыя ідэі свабоды і роўнасці ўсіх людзей. Адным з такіх твораў была опера «Агатка, або прыезд пана» (пастаўлена ў Нясвіжы, 1784 год), лібрэта якой напісал Мацей Радзівіл. Ён жа напісаў лібрэта і музыку дзеля оперы «Войт альбанскага сялення», дзе асуджаў жорсткае абыходжанне з сялянамі.

Беларускі тэатр у XX стагоддзі

Выбітныя драматургі XX стагоддзя — Янка Купала, Францішак Аляхновіч, Зміцер Жылуновіч, Наталля Арсеньнева, Максім Гарэцкі, Алесь Гарун, Кандрат Крапіва, Андрэй Макаёнак, Андрэй Федарэнка і іншыя.

Беларускі тэатр сёння

Сучасныя драматургі — Аляксей Дудараў, Таццяна Сівец, Павал Пражко, Вераніка Буслаева, Мікалай Рудкоўскі, Павал Расолька, Канстанцін Сцешык, Дзмітры Багаслаўскі, Мікіта Валадзько, Мікалай Халезін^[71] і інш. Адной з праблем развіцця айчыннай драматургіі называюць тое, што п’есы беларускіх драматургаў дасюль часцей ставяць за мяжой, чым на радзіме^[72]. Так п’есы маладога драматурга Паўла Пражко перакладаюцца на англійскую і французскую мову.

Сучасныя акторы беларускага тэатру — Г. Хітрык, Сяргей Рудзеня, А. Ждановіч і іншыя.

Цяпер у краіне працуе 28 дзяржаўных тэатраў, вялікая колькасць самадзейных народных калектываў.

Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы — найстарэйшы беларускі тэатр. Дзейнічае Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета, яго пастаноўкі мелі поспех як у айчыннага, так і ў замежнага гледача. «Зніч» — адзіны ў Беларусі тэатр, дзе ставяцца спектаклі аднаго акцёра (монаспектаклі ідуць на беларускай мове). Працуе таксама падпольны Свабодны тэатр.

У Беларусі праходзяць маштабныя тэатральныя фестывалі, сярод якіх «Панарама» ў Мінску, «Белая вежа» ў Брэсце.

• 

• 

• 

Кінематограф

Мастацтва кіно ў Беларусі развіваецца з 30-х гадоў XX стагоддзя. У 1924 створана Беларускае дзяржаўнае ўпраўленне па справах кінематаграфіі і фатаграфіі — Белдзяржкіно. У 1928 у Ленінградзе адкрылася кінастудыя «Савецкая Беларусь», якая выпускала мастацкія, хранікальныя і навукова-папулярныя фільмы. У 1939-м студыя пераехала ў Мінск, а з 1946-га носіць назву «Беларусьфільм».

Першы беларускі мастацкі фільм «Лясная быль» ў 1926 стварыў рэжысёр Ю. Тарыч. Падчас Вялікай Айчыннай вайны беларускія дакументалісты аднымі з першых здымалі рэпартажы з фронту. Тэма трагедыі народа стала адной з галоўных у пасляваеннай творчасці рэжысёраў Беларусі. Асаблівую нішу айчынныя кінематаграфісты занялі ў дзіцячым кіно. Сусветнае прызнанне заваявала беларускае дакументальнае кіно.

Русіфікацыя грамадства перашкаджала стварэнню аўтаномнага культурнага асяроддзя, таму беларуская кінатворчасць часцей растваралася на фоне агульнай савецкай. «Беларусьфільм» ствараў кіно пераважна на рускай мове. Найболей вядомымі яго творамі сталі «Внимание! В городе волшебник!» (1963), «Приключения Буратино» (1975—1976), «Кортик» (1973), «Бронзовая птица» (1974), «Чёрный замок Ольшанский» (1983), «Не покидай» (1989) і іншыя. У канцы 1980-х — пачатку 1990-х, у перыяд беларускага адраджэння, узнікла хваля беларускамоўных фільмаў: «Крыж на зямлі і поўня ў небе» (1992), «На чорных лядах» (1994) і іншыя. Развіваецца беларуская мультыплікацыя: штогод беларускія студыі выпушчаюць каля 10—12 мультфільмаў, многія з іх выйшлі на беларускай мове, прысвечаны беларускай культуры, фальклору («Якія сны сніць мядзведзь», «Выцінанка-выразанка», «Піліпка», «Беларускія прымаўкі», «Будзьма беларусамі» і інш). У 2000-х, калі здымачная тэхніка зрабілася яболей моцнай і таннай, пачаў развівацца незалежны кінематограф. Але дэфіцыт творчай свабоды, празмерная забюракратызаванасць дзяржаўных структур, іх адарванасць ад сучаснага гледача і сусветных трэндаў, а таксама адсутнасць дзяржаўных праграм, скіраваных на развіццё культуры, — усё гэта прыводзіць да таго, што беларускі кінематограф застаецца вельмі малавядомым (у т. л. і ў Беларусі) і нізкабюджэтным^[73].

У той жа час існуюць незалежныя кінастудыі. Найбольш паспяховай сярод іх можна назваць «Без буслоў Артс», фільмы каторай часта становяцца паспяховымі і прыбытковымі, і адзначаны прэміямі. Напрыклад, трагікамедыя «ГараШ» стала самым прыбытковым беларускім фільмам у нацыянальным кінапракаце і адначасова лідарам пракату сярод беларускіх карцін^[74].

Сярод рэжысёраў сучаснасці — Андрэй Кудзіненка, Андрэй Курэйчык, Алена Турава, Юрый Хашчавацкі і рэжысёры мультыплікацыі Міхаіл Тумеля і Ігар Волчак.

Філасофія

Развіццё беларускай філасофіі пачынаецца з асветнікаў 16-18 стагоддзяў, сярод якіх былі Ілья Капіевіч, Сімяон Полацкі, Казімір Лышчынскі, Казімір Семяновіч, Якуб з Калінаўкі і іншыя.

• 

• 

• 

Сярод філосафаў сучаснасці — У. Абушэнка, У. Мацкевіч, Я. Бабосаў, В. Акудовіч, Юлія Шчытцова, Павел Бакоўскі, А. Екадумаў (працы «Мёртвыя сярод жывых», «Пад апекай сярэдняга брата») і іншыя.

Вольга Давыдзік адзначае, што «шмат якія даследчыкі лічаць айчынную філасофію досыць анклаўнай і местачковай, бо яна не мае сталых выхадаў на міжнародны ўзровень і займаецца састарэлымі праблемамі»^[75].

Музеі

Бібліятэкі

Бібліятэчная сістэма краіны ўключае каля 10 тыс. публічных і спецыяльных бібліятэк, сукупнага аб’ёму фонду — каля 250 млн асобнікаў.

Згодна дадзеных Нацыянальнага статыстычнага камітэта, на пачатак 2015 года ў Беларусі дзейнічалі 3,1 тыс. публічных бібліятэк, агульны фонд якіх налічвае 62,5 млн кніг, часопісаў, рукапісаў і іншых крыніц інфармацыі. Нароўні з кніжнымі выданнямі ў бібліятэках даступныя электронныя каталогі, калекцыі электронных публікацый і іншыя інфармацыйныя крыніцы ў электронным выглядзе. У 2014 годзе колькасць электронных дакументаў, якія ўваходзяць у склад бібліятэчнага фонду, склала 110 тыс. асобнікаў. На пачатак 2015 года больш за 60 % публічных бібліятэк мелі доступ у Інтэрнэт^[76].

Самы вялікі збор друкаваных выданняў у краіне мае Нацыянальная бібліятэка Беларусі ў Мінску, за ёй захоўваецца права атрымання абавязковага экзэмпляра. Тут сабраны самы вялікі за межамі Расіі збор кніг на рускай мове. У 2006 годзе адкрыты новы будынак Нацыянальнай бібліятэкі, які мае ўнікальнае архітэктурнае рашэнне ў форме брыльянта.

СМІ

Навука

Вышэйшая дзяржаўная навуковая арганізацыя Рэспублікі Беларусь — Нацыянальная акадэмія навук Беларусі (НАН Беларусі).

Матэматыка

Сярод вядомых беларускіх матэматыкаў — Васіль Ермакоў, Іван Пташыцкі.

Гістарычная навука

Выбітныя беларускія гісторыкі — У. Ігнатоўскі, П. Жуковіч, А. Краўцэвіч, С. Куль-Сяльверстава, Юрый Туронак і іншыя.

Эканамічная навука

Сярод вядомых беларускіх эканамістаў: Вадзім Іосуб, Зміцер Крук, Я. Раманчук, К. Руды, Л. Заіка, С. Чалы, Елена Несцяронак, Наталля Рабава, В. Карбалевіч, Г. Яшава і іншыя.

Этнаграфія

Беларускія этнографы, якія даследвалі народную культуры, беларускую міфалогію і фальклор, — А. Багдановіч (бацька паэта М. Багдановіча), А. Сержпутоўскі, Ян Баршчэўскі, К. Тышкевіч, Я. Карскі (канец XIX — пачатак XX стагоддзя), Я. Драздовіч, Э. Зайкоўскі, Андрэй Прохараў, Таццяна Валодзіна, Уладзімір Васілевіч, З. Пазняк, У. Лобач (ХХ стагоддзе), Людміла Дучыц, Ірына Клімковіч, Максім Знак, Сяргей Санько, Галіна Нячаева, Іван Крук, Зміцер Скварчэўскі (цяперашні час) і іншыя.

Народнае мастацтва можна пабачыць сёння ў такіх музеях, як Музей беларускага народнага мастацтва (Раўбічы), Веткаўскі музей стараверства і беларускіх традыцый (Гомель, Ветка) і іншыя.

Астраномія

У Беларусі няма прафесійных астранамічных абсерваторый, таму адзіныя абсерваторыі, якія публікуюцца ў навуковых выданнях з’яўляюцца аматарскімі. Дзве абсерваторыі зарэгістраваны ў Цэнтры малых планет. Гэта абсерваторыі: «Taurus-1» і Віцебская аматарская астранамічная абсерваторыя. Абедзве знаходзяцца ў Віцебскай вобласці.

Касманаўтыка

Нацыянальная праграма даследавання і выкарыстання касмічнай прасторы ў мірных мэтах на 2008—2012 гады зацверджана пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 14.10.2008 № 1517^[77].

Апроч касмічнага агенцтва, працы па стварэнні якога ўжо пачаліся ў Беларусі^[78], плануецца стварэнне ўласнага цэнтра кіравання палётамі (будзе адкрыты ў будынку Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі ў Мінску). У яго будзе паступаць інфармацыя з камандна-вымяральнага пункта (плануецца ў Лагойскам раёне)^[79].

• БелКА — першы спадарожнік незалежнай Беларусі.

Спорт

У краіне функцыянуюць больш як 26 тыс. аб’ектаў фізкультурна-спартыўнага прызначэння. У Беларусі займаюцца многімі відамі спорту. Найбольш папулярныя: лёгкая атлетыка, футбол, гімнастыка, лыжны спорт, хакей, тэніс, фехтаванне, барацьба, валейбол, гандбол, плаванне, шахматы і шашкі. Рэспубліканскі цэнтр aлімпійскай падрыхтоўкі па зімовых відах спорту «Раўбічы» вядомы ў свеце як цэнтр для біятлона. У Беларусі шмат навучальных цэнтраў для падрыхтоўкі прафесійных спартсменаў, у тым ліку: Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт фізічнай культуры, вучылішчы алімпійскага рэзерву, спецыялізаваныя школы алімпійскага рэзерву, дзіцяча-юнацкія спартыўныя школы. Дзейнічаюць 3 буйныя цэнтры алімпійскай падрыхтоўкі: у Стайках, Раўбічах і Ратамцы^[80].

Нацыянальныя святы

Каляндар святочных і памятных дзён, якія з’яўляюцца нерабочымі ў Беларусі:

• 1 i 2 студзеня — Новы год,
• 7 студзеня — Нараджэнне Хрыстова (праваслаўнае),
• 8 сакавіка — Дзень жанчын,
• 9-ы дзень пасля праваслаўнага Вялікадня — Радаўніца,
• 1 мая — Свята працы,
• 9 мая — Дзень Перамогі,
• 3 ліпеня — Дзень Незалежнасці Рэспублікі Беларусь,
• 7 лістапада — Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі,
• 25 снежня — Нараджэнне Хрыстова (каталіцкае).

Народныя святы

Акрамя афіцыйных дзяржаўных святаў існуе і шэраг народных, якія паходзяць са старажытных часоў і маюць пераважна язычніцкія карані. Сістэма народных святаў прымеркавана да гадавога земляробчага і сонечнага цыклаў.

• 7 студзеня — Каляды. Суправаджалася песнямі і пляскамі калядоўшчыкаў, якія апраналіся ў касцюмы жывёл і фантастычных персанажаў.
• 15 лютага — Грамніцы. Дзень, калі зіма, паводле народных павер’яў, упершыню сустракаецца з вясною. Назва свята ўзыходзіцу да Пяруна, бога грому і навальніцы.
• сакавік — Гуканне вясны. Свята суправаджалася «веснавымі» песнямі і карагодамі.
• 24 сакавіка — Камаедзіца. Лічылася, што на другі дзень пасля Камаедзіцы мядзведзі прачынаюцца пасля зімовай спячкі.
• 6 мая — Юр’я. Палявыя росы ў гэтае свята лічыліся свяшчэннымі і лекавымі. Юр’еўская абраднасць узыходзіць да культу старажытнага бога Ярылы.
• красавік — май — Пахаванне стралы. Суправаджалася ўрачыстым шэсцем і «стрэльнымі» песнямі. Свята ўзыходзіць, як мяркуецца, да культу язычніцкага бога Пяруна і Маці-Зямлі.
• май-чэрвень — Зялёныя святкі. У гэтая свята адну дзяўчыну апраналі з кветкі і лісце, быццам Русалку, і вялі на чале працэсіі праз усю вёску.
• ноч на 7 ліпеня — Купалле. Суправаджалася карагодамі, паленнем вогнішча, купальскімі карнаваламі. Адно з галоўных народных святаў у Беларусі.
• пачатак лістапада — восеньскія Дзяды. Лічылася, што ў гэты дзень душы памерлых продкаў наведваюць свет жывых, і трэба адпаведным чынам сустрэць і пачаставаць іх^[81].

Таксама можна згадаць святы Багач, Бабы, Дажынкі і іншыя. Сёння народныя святы яшчэ адзначаюцца ў некаторых вёсках, а таксама ў калектывах моладзі (Студэнцкае этнаграфічнае таварыства і інш), якія цікавяцца адраджэннем нацыянальных традыцый.

Кухня

У мінулым народная кухня складалася пераважна з вегетарыянскіх страў: жытні хлеб, аладкі (якія пяклі з кіслага цеста), праснакі, вугры (якія на Тураўшчыне пяклі ў гарачым попеле), супы крупнік і жур, а таксама стравы з жыта, грэчкі, аўса, фасолі, гародніны, малака. Мяса елі пераважна ў багатых сем’ях. На сялянскіх сталах яго часцей замянялі грыбы, якія ў даўніну не марынавалі, а сушылі. Грыбныя стравы наогул вылучаліся багаццем рэцэптаў і займалі вялікае месца ў беларускай кухні. Таксама шмат страў гатавалася з бацвіння, за што палякі доўгі час называлі беларусаў «бацвіннікамі» (самі яны грэбавалі бацвіннем, а ў Беларусі яго елі і сяляне, і шляхта)^[82]. Аднак у хуткім часе і палякі перанялі ў беларусаў традыцыю есці бацвінне^[83]. Калдуны распаўсюдзіліся з XVI стагоддзя, дзякуючы дыяспары беларускіх татар. Як і многія іншыя стравы, гатаваліся яны ў гліняных гаршках.

Бульба з’явілася толькі ў XVIII стагоддзі (практычна выціснуўшы з народнай кухні рэпу), і стравы, з якімі сёння асацыіруецца беларуская кухня (бабка, дранікі) — сфарміраваліся даволі позна. Верашчака ўпершыню згадваецца з сярэдзіны XVIII стагоддзя. У Вялікім Княстве Літоўскім было вельмі пашырана бортніцтва (здабыча мёду дзікіх пчол), з мёду гатаваліся напоі і салодкія стравы.

Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да літоўскай. На працягу XIII—XIX стагоддзяў на яе фарміраванне (асабліва ў прывілеяваных класаў) аказвалі значны ўплыў польская і нямецкая кухні, а таксама кухні нацыянальных меншасцей — яўрэйская і татарская, у меншай ступені французская, італьянская, венгерская і англійская. З XIX стагоддзя найбольшы ўплыў аказвае руская кухня.

Сярод народных страў таксама вылучаюцца клёцкі, сальцісон, квашаніна, бліны, мачанка, каўбасы, аладкі з макам і іншыя.

Беларускае народнае адзенне

Беларускі народны касцюм вельмі адрозніваўся па рэгіёнах і ўключаў мноства мясцовых строяў: ляхавіцкі, дамачоўскі, мотальскі, маларыцкі, ваўкавыскі, вілейскі, турава-мазырскі, калінкавіцкі, клецкі, слуцкі, брагінскі і іншыя^[84]. Сярод найболей старажытных — неглюбскі строй, які захаваў шмат агульных рысаў з вопраткай радзімічаў, што спрадвеку насялялі ўзбярэжжа ракі Сож.

Загадкавыя народныя арнаменты ўпрыгожвалі не толькі вопратку, але і абрусы, ручнікі, посцілкі. Многія іх сімвалы маюць вельмі старажытную гісторыю, і іх аналагі сустракаліся яшчэ на роспісах першабытнай керамікі.

Сацыяльная сфера

Адукацыя

У сістэму адукаці ў Рэспубліцы Беларусь уваходзяць:

• Дашкольная адукацыя,
• Агульная сярэдняя адукацыя,
• Установы прафесійна-тэхнічнай адукацыі,
• Сярэдняя спецыяльная адукацыя,
• Вышэйшая адукацыя,
• Дадатковая адукацыя дзяцей і моладзі.

Ахова здароўя

Злачыннасць

У 2010 годзе ў Беларусі было зарэгістравана 140 920 злачынстваў^[85]. Самы высокі ўзровень злачыннасці сярод рэгіёнаў Беларусі назіраецца ў Мінску (193,5 злачынства ў пераліку на 10 000 чалавек, уключаючы 25 % цяжкіх і 20 % асабліва цяжкіх злачынстваў ад агульнай іх колькасці ў Беларусі^[86], 2/3 крадзяжоў мабільных тэлефонаў^[87], 55 % сукупнай сумы хабараў^[86]),
на другім месцы — Мінская вобласць (153,7)^[86][88]. Самым крымінагенным горадам па каэфіцыенце злачыннасці з’яўляецца Бабруйск, лідарам па ліку забойстваў «на душу насельніцтва» — Ліда^[89]. Па дадзеных Генпракуратуры і МУС, узровень злачыннасці ў краіне змяншаецца^[85][90].

Пры гэтым вырасла колькаць злачынстваў, якія здзяйсняюцца замежнікамі^[91] і раней асуджанымі^[92] (47,2 %^[88]).

Сярэдні ўзровень раскрывальнасці злачынстваў — 40,1 %^[87], у тым ліку кватэрных крадзяжоў — 13 %^[93], забойстваў — 92 % (дадзеныя па Мінску)^[94].

Узброеныя сілы

Армія

Узброеныя сілы складаюцца з 2 відаў: сухапутных войскаў і ваенна-паветраных сіл і войскаў супрацьпаветранай абароны. Вярхоўнае камандаванне ажыццяўляе Прэзідэнт. Выдаткі на абарону складаюць 420,5 млн долараў ЗША (2006) — 1,4 % ВНП (ацэнка 2005)^[95].

Міліцыя

Спецслужбы

Галоўнай спецслужбай у рэспубліцы з’яўляецца Камітэт дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь. Яго асноўныя задачы апісваюцца ў Законе Рэспублікі Беларусь «Аб органах дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь» № 390-З ад 10 ліпеня 2012 года^[96].

Акрамя КДБ у Беларусі існуюць:

• Савет бяспекі Рэспублікі Беларусь (адказвае за дзяржаўную бяспеку),
• Аператыўна-аналітычны цэнтр пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь (адказвае за ахову дзяржаўнай інфармацыі і сакрэтаў)^[97],
• Служба бяспекі прэзідэнта Рэспублікі Беларусь (адказвае за ахову бяспекі Прэзідэнта і іншых службовых асоб РБ),
• Дзяржаўны мытны камітэт Рэспублікі Беларусь^[98],
• Камітэт дзяржаўнага кантролю^[99],
• Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь^[100][101].

Заўвагі

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя ў 18 т. Т. 18. Кн. 2. Рэспубліка Беларусь. — Мн.: БелЭн. 2004.
• Манак, Б. А. Насельніцтва Беларусі: рэгіянальныя асаблівасці развіцця і рассялення / Б. А. Манак. — Мінск : Універсітэцкае, 1992. — 176 с.
• Нацыянальны атлас Беларусі / Складз. і падрыхт. да друку Рэсп. унітарн. прадпрыемствам «Белкартаграфія» у 2000—2002 гг., Гал. рэдкал. М. У. Мясніковіч (старшыня) і інш. — Мінск : Белкартаграфія, 2002. — 292 с.
• Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси / Нац. акад. наук Беларуси. Ин-т языкознания им. Я. Коласа, Бел. респ. фонд фундамент. исслед. ; под ред. А. Н. Булыко, Л. П. Крысина. — Минск : Беларуская навука, 1999. — 246 с.

Спасылкі

	Беларусь у Вікіцытатніку
	Беларусь на Вікісховішчы

• Belarus.by — Афіцыйны сайт Рэспублікі Беларусь Архівавана 25 жніўня 2010. (бел.) (англ.) (руск.)
• Сайт урада Беларусі Архівавана 6 Ліпень 2009. (бел.) (англ.) (руск.)
• Radzima.org — Збор архітэктурных помнікаў, гісторыя Беларусі
• «Глобус Беларуси» (руск.)
• Гербы и флаги Беларуси (руск.)
• Асаблівасці каменнага веку на Беларусі
• А. Калечыц, У. Ксяндзоў. Старажытны каменны век (палеаліт). Першапачатковае засяленне тэрыторыі
• У. Ксяндзоў. Сярэдні каменны век (мезаліт). Засяленне краю плямёнамі паляўнічых, рыбакоў і збіральнікаў
• А. Калечыц, М. Чарняўскі. Плямёны на тэрыторыі Беларусі ў новым каменным веку (неаліце)
• А. Калечыц, У. Ксяндзоў, М. Чарняўскі. Гаспадарчыя заняткі ў каменным веку
• Э. Зайкоўскі. Духоўная культура ў каменным веку
• Асаблівасці бронзавага веку на Беларусі
• Фарміраванне супольнасцей ранняга перыяду бронзавага веку
• Фотографии Беларуси Архівавана 5 лютага 2020. (руск.)
• Роля беларускіх зямель ва ўтварэнні і ўмацаванні ВКЛ
• В. Фадзеева. З гісторыі развіцця беларускай народнай вышыўкі

Перевод «беларусь» на белорусский

Беларусь, Беларусь — самые популярные переводы слова «беларусь» на белорусский.
Пример переведенного предложения: Витебск Беларусь 4. ↔ Віцебск Беларусь 4.

• Все свои надежды белорусский народ возлагает исключительно на первого Президента Республики Беларусь Александра Лукашенко и его сына Колю.

  Усе свае надзеі беларускі народ ускладае выключна на першага Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнка і яго сына Колю.

• 

• 

Беларусь

proper
существительное женского рода
feminine


грамматика

Государство в Восточной Европе.

• 
  Краіна ва Ўсходняй Эўропе.

  Все свои надежды белорусский народ возлагает исключительно на первого Президента Республики Беларусь Александра Лукашенко и его сына Колю.

  Усе свае надзеі беларускі народ ускладае выключна на першага Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнка і яго сына Колю.

• Рэспубліка Беларусь

Т. М. Михеева является одним из авторов и научным консультантом 5-томного издания «Энцыклапедыя прыроды Беларусі» и 18-томного издания «Беларуская Энцыклапедыя», 2-го и 3-го издания «Чырвонай Кнігі Рэспублікі Беларусь».

Т. М. Міхеева з’яўляецца адным з аўтараў і навуковым кансультантам 5-томнага выдання «Энцыклапедыя прыроды Беларусі» і 18-томнага выдання «Беларуская Энцыклапедыя «, 2-га і 3-га выдання «Чырвонай Кнігі Рэспублікі Беларусь».

Производство сертифицировано по Европейским стандартам качества VDE и CE, а также СТБ — Беларусь, РСТ — Россия, УКР «Сепро» — Украина, КСТ — Казахстан.

Вытворчасць сертыфікавана па Еўрапейскім стандартам якасці VDE і CE, а таксама СТБ — Беларусь, РСТ — Расія, укр «Сепро» — Украіна, КСТ — Казахстан.

Фотовыставка, состоящая из 60 фотографий (размер 3х2 метра) экспонировалась год, (Минск, Беларусь).

Фотавыстава, якая складаецца з 60 фотаздымкаў (памер 3х2 метра) экспанавалася год, (Мінск, Беларусь).

Под изображением креста надписи «Беларусь», латиницей «Belarus’» и номинал «1.00».

Пад выявай крыжа надпісы на беларускай мове «Беларусь» і лацінкай «Belarus’» і намінал «1.00».

Калупахо Сергей Анатольевич родился 13 июля 1973 года в городе Светлогорске (Беларусь).

Калупаха Сяргей Анатольевіч нарадзіўся 13 ліпеня 1973 года ў горадзе Светлагорск (Беларусь).

Судно на подводных крыльях «Беларусь» — теплоход, предназначенный для пассажирских перевозок на пригородных местных линиях в верховьях рек, протяжённостью до 320 км.

Судна на падводных крылах «Беларусь» — цеплаход, прызначаны для пасажырскіх перавозак на прыгарадных мясцовых лініях ў вярхоўях рэк, працягласцю да 320 км.

Согласно Указу президента Республики Беларусь от 21 января 2004 года No 21, на базе 3-го отдельного специального милицейского батальона была сформирована 6-я отдельная специальная милицейская бригада.

Згодна Указу прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 21 студзеня 2004 года No 21, на базе 3-га асобнага спецыяльнага міліцэйскага батальёна была сфарміравана 6-я асобная спецыяльная міліцэйская брыгада.

11 октября 2015 года состоятся выборы Президента Республики Беларусь Александра Григорьевича Лукашенко.

11 кастрычніка 2015 года адбудуцца выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі.

Витебск Беларусь 4.

Віцебск Беларусь 4.

Издательское республиканское унитарное предприятие «Народная асвета» Министерства информации Республики Беларусь.

Выдавецкае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Народная асвета» Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь.

4 и 10 марта 2005 года 3 лётчика ВВС Республики Беларусь установили на 2 МиГ-29БМ (б/н 06 и 07) 15 мировых авиационных рекордов по времени набора высоты 3000, 6000, 9000 и 12 000 м без нагрузки и с нагрузкой в 1000 и 2000 кг, а также по достижению скорости полёта по замкнутому маршруту протяжённостью 100, 500 и 1000 км без нагрузки.

4 і 10 сакавіка 2005: 3 лётчыка ВПС Рэспублікі Беларусь усталявалі на 2 МіГ-29БМ 15 сусветных авіяцыйных рэкордаў па часе набору вышыні 3000, 6000, 9000 і 12 000 м без нагрузкі і з нагрузкай у 1000 і 2000 кг, а таксама па дасягненню хуткасці палёту па замкнёным маршруце працягласцю 100, 500 і 1000 км без нагрузкі.

Включите в нее охраняемые (занесенные в Красную книгу Республики Беларусь) и редкие для вашего региона виды

Уключыце ў яго ахоўныя (якія занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь) і рэдкія для вашага рэгіёну віды

Он принимал непосредственное участие в создании энциклопедических справочников: «Беларусь» (1994), «Бытовая радиоэлектронная техника» (1995), «Чернобыль» (1996), «Национальная академия наук Беларуси.

Ён прымаў непасрэдны ўдзел у стварэнні энцыклапедычных даведнікаў: «Беларусь» (1994), «Бытовая радиоэлектронная техника» (1995), «Чернобыль» (1996), «Национальная академия наук Беларуси.

В 2000 году Белорусский союз дизайнеров при поддержке Министерства культуры Республики Беларусь издал первый каталог знаков и логотипов, куда включены работы 148 известных белорусских графиков разных поколений профессионально работающих в этом жанре, среди них и работы Андрея Азарова.

У 2000 годзе Беларускі саюз дызайнераў пры падтрымцы Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь выдаў першы каталог знакаў і лагатыпаў, уключыўшы туды работы 148 вядомых беларускіх графікаў розных пакаленняў, якія прафесійна працуюць у гэтым жанры, сярод іх і працы Андрэя Азарава.

В 1931 году жители вступили в колхоз «Ленинская Беларусь».

У 1931 годзе жыхары ўступілі ў калгас «Ленінская Беларусь».

Летом 2012 года Re1ikt выступают с сессионным вокалистом Сергеем Долгушевым (Vuraj, Fratrez) на фестивалях Halfway Festival (Белосток, Польша) и «Наш Грюнвальд» (Дудутки, Беларусь).

Летам 2012 года Re1ikt выступаюць з сесійным вакалістам Сяргеем Доўгушавым (Vuraj, Fratrez) на фестывалях Halfway Festival (Беласток, Польшча) і «Наш Грунвальд» (Дудуткі, Беларусь).

Цецилии, выставка в рамках Дней культуры Республики Беларусь (Рим, Италия); Национальный художественный музей Республики Беларусь (Минск, Беларусь).

Цэцыліі, выстава ў рамках Дзён культуры Рэспублікі Беларусь (Рым, Італія); Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь (Мінск, Беларусь).

Беларускі паэтычны тэатр аднаго акцёра «Зніч») — единственный в Республике Беларусь театр, который работает исключительно в жанре моноспектакля.

Беларускі паэтычны тэатр аднаго акцёра «Зніч» — адзіны ў Беларусі тэатр, які працуе выключна ў жанры монаспектаклю.

Первые публикации датированы 1922 годом (газета «Савецкая Беларусь»).

Першае апавяданне апублікаваў у 1923 г. (газета «Савецкая Беларусь»).

Член Международного общества индивидуальных свобод (англ.), лауреат ежегодной награды Свободы ISIL 2003 года, Лауреат премий Фонда экономических исследований Атлас (англ.) (2006—2007 годы), лауреат премии имени сэра Энтони Фишера (англ.) в 2006 и премии Темплтона в 2007 году за книги «Беларусь: дорога в будущее» и «Бизнес Беларуси: в круге первом» соответственно.

Чалец «Міжнароднага таварыства індывідуальных вольнасцяў», лаўрэат штогадовай узнагароды Вольнасці ISIL 2003 года, Лаўрэат прэмій Atlas Economic Research Foundation (2006 — 2007 гады), лаўрэат прэміі імя сэра Энтані Фішэра ў 2006 і 2007 годзе за кнігі «Беларусь: дорога в будущее» і «Бизнес Беларуси: в круге первом».

Выделялись 5 операционных районов — Юг (1-й) и Север (2-й) Украины, Полесье (3-й), Беларусь (4-й), Инфлянты (5-й).

Выдзяляліся 5 аперацыйных раёнаў — Поўдзень (1-ы) і Поўнач (2-і) Украіны, Палессе (3-і), Беларусь (4-ы), Інфлянты (5-ы).

22 февраля 2008 года Верховный Суд Республики Беларусь, рассмотрев кассационную жалобу, сократил срок заключения с трёх лет до трёх месяцев и освободил Александра Сдвижкова из-под стражи.

22 лютага 2008 г. Вярхоўны Суд Рэспублікі Беларусь, разгледзеўшы касацыйную скаргу, скараціў тэрмін зняволення з трох гадоў да трох месяцаў і вызваліў Аляксандра Сдвіжкова з-пад варты.

Славься, земли нашей светлое имя, славься, народностей братский союз! Наша любимая мать и Отчизна, вечно живи и цвети, Беларусь!

Слаўся, зямлі нашай светлае імя, слаўся, народаў братэрскі саюз! Наша любімая маці-Радзіма, вечна жыві і квітней, Беларусь!

Из-за этого страдает Беларусь».

Нас вучылі быць патрыётамі Беларусі».

С 1972 — литработник, потом заведующий отделом писем и информации редакции газеты «Літаратура і мастацтва», с 1977 внештатный корреспондент журнала «Работніца і сялянка», с 1980 — в журнале «Беларусь».

3 1972 — літсупрацоўнік, потым загадчык аддзела пісем і інфармацыі рэдакцыі газеты «Літаратура і мастацтва», з 1977 пазаштатны карэспандэнт часопіса «Работніца і сялянка», з 1980 — у часопісе «Беларусь».

Эту тему уже рассмотрели, пересмотрели и обсудили миллион раз. И все равно нет единого мнения. Вопрос о правильном именовании белорусского государства в русском языке, внешне исключительно лингвистический, но определяющий актуальное историческое пространство, появился еще в 1990-х годах. Споры между филологами и патриотами не утихают и до сих пор, спустя почти тридцать лет после официального переименования бывшей советской республики. Авторитетные источники высказывают прямо противоположные мнения, подкрепляя их практически неоспоримыми доказательствами.

Как правильно говорить — Беларусь или Белоруссия? Лично я не могу переделать себя и уже так и продолжу писать и говорить — Белоруссия. Но что говорят правила…

Изначально территории современной Республики Беларусь, название которой официально закреплено в конституции государства именно в таком виде, в западноевропейских источниках именовались Белой Русью. С распространением на эти земли русскоязычной системы образования этноним «белорусы» и соответствующее название территорий закрепились среди местного населения и соседних народностей.

Считается, что «белой» западную часть Руси стали называть, т. к. территории некоторое время не зависели от монголо-татарского ига, прилагательное в этом случае использовалось в качестве синонима слова «свободная». Согласно иной версии, Белой Русью являлись земли, население которых исповедовало христианство, тогда как Черная Русь сохраняла языческие традиции. Некоторые источники выдвигают и другое предположение: наименование закрепилось только по той причине, что жители земель носили белую одежду и преимущественно были светловолосыми.

Существуют еще несколько версий происхождения топонима: Например, Н. Карамзин считал, что Белая — значит светлая, чистая, с древней историей. Согласно цветовой схеме по частям света, которая упоминается у некоторых славянских народов, белым называли запад, синим — восток, черным — север, красным — юг. По аналогии с данной гипотезой применяется и следующее объяснение (согласно карте мира Фра Мауро): часть Руси, что проходит у Белого моря зовется Белою, у Черной реки — Черною, у Красной реки- Красною.

Верное написание и произношение зависят от хронологического периода, о котором идет речь. В заключительный этап Первой мировой войны, в 1918 году, территории современной РБ назывались Белорусской Народной Республикой. Позднее, с февраля по июнь следующего года, уже советские Белоруссия и Литва объединились в Литовско-Белорусскую Советскую Социалистическую Республику (другие варианты: ЛитБел, Советская Социалистическая Республика Литвы и Белоруссии).

Союз Белоруссии и Литвы просуществовал всего несколько месяцев, затем территории переименовали соответственно в Советскую Социалистическую Республику Белоруссию и Литовскую Советскую Социалистическую Республику. Данное образование (если говорить о белорусских землях) уже через месяц снова переименовали.

На этот раз окончательно, наименование Белорусская Советская Социалистическая Республика сохранилось до распада СССР. Так, до 1991 года вопроса: «Беларусь или Белоруссия: как правильно?» просто не существовало — советская республика была Белоруссией. Кстати, именно с названием Белорусская ССР (или Белоруссия) государство стало одним из первоначальных членов Организации Объединенных Наций. В 1945 году Украинскую и Белорусскую Республики приняли в ООН на ряду с СССР за весомый вклад в победу над гитлеровской Германией.

Название, закрепленное современной конституцией Белоруссия или Беларусь — как правильно стала называться Белорусская ССР после распада СССР? В 1991 году с принятием конституции независимой Беларуси, государство проинформировало мировую общественность об изменении названия. Белорусская Советская Социалистическая Республика стала именоваться Республика Беларусь (РБ), или сокращенно Беларусь. Подобным путем в свое время пошли Цейлон (современная Шри-Ланка), Бенгалия (Бангладеш), Персия (Иран), Северная Родезия (Замбия), Бирма (Мьянма) и некоторые другие.

Белоруссия или Беларусь, как правильно говорить и писать в соответствии с документами, принятыми на государственном уровне? В 1995 году в Росси было принято Распоряжение «О написании названий бывших республик СССР». Согласно этому документу на официальном уровне и в деловой переписке следует использовать наименование «Белоруссия» или «Республика Белоруссия».

Однако, по той же бумаге, при подписании международных договоров или любом ином взаимодействии следует учитывать пожелания контрагентов касательно верного написания государства. Белоруссия или Беларусь? Как правильно, если обратиться к другим авторитетным источникам? Многие источники допускают оба варианта написания наименования государства. При этом предпочтительнее остается все же написание «Беларусь, Республика Беларусь», тогда как «Белоруссия» числится «неофициальным названием». Институт русского языка РАН также пропагандирует «Белоруссию».

Как правильно пишется — Беларусь или Белоруссия? Классификатор ОКСМ (Официальный классификатор стран мира), который предназначен для идентификации государств, и является своеобразной истиной в последней инстанции. Итак, в данном документе под международным индексом BY числится именно Беларусь (сокращенное название) или Республика Беларусь (полное наименование).

Кстати, несмотря на то, что, казалось бы, сама РБ давно определилась с названием, в 2014 году Александр Лукашенко на заседании государств-членов ОДКБ сидел за столом с табличкой «Белоруссия». Этот факт в дальнейшем обсуждался в прессе.

Как правильно назвать территории, которые долгое время назывались Белой Русью? С одной стороны, политическая корректность рекомендует принять наименование, которое соответствует конституции государства, с другой же, историческая справедливость, о которой так любят вспоминать в последнее время СМИ, буквально навязывает привычное Белоруссия. Точку в данном вопросе поставила коллегия Министерств Юстиции РФ и РБ, в ходе которой было рекомендовано использовать название «Беларусь». За то же предложение позднее высказался МИД Беларуси. При этом традиционное «Белоруссия» — это совсем не пренебрежение к братскому народу, а лишь историческая привычка, следовательно, на бытовом уровне употребление данного варианта наименования государства допустимо.

А теперь давайте немного поговорим о том, как жилось в Советской Белоруссии

Беларусь называют последним островком СССР на постсоветском пространстве. Здесь до сих пор есть пионерия, колхозы, милиция, КГБ и ГАИ. В 1995 году Беларуси был возвращен советский герб.

Белоруссия стала одной из первых 4 советских республик, подписавших 30 декабря 1922 года Договор об образовании СССР. В марте 1924 и декабре 1926 года части Витебской (с Витебском), Смоленской (с Оршей), Гомельской(с Гомелем) губерний были переданы в состав Белорусской ССР. Это решение было принято на заседании Политбюро 29 ноября 1923 года.

Данные земли были определены как «родственные ей (БССР) в бытовом, этнографическом и хозяйственно-экономическом отношениях». Постановление подписал Иосиф Сталин. Изначально планировалось передать БССР губернии целиком, но, согласно переписи 1920 года, большинство населения в них было русским.

В результате первого укрупнения территория БССР увеличилась более чем в два раза, количество населения выросло с 1,6 млн до 4,2 млн человек. В результате второго укрупнения население республики увеличилось на 650 тысяч человек и составило в общей сложности около 5 млн человек. Восточная граница БССР стала соответствовать восточной границе Великого княжества Литовского перед первым разделом Речи Посполитой.

Белорусский язык был нормирован вгоды советской власти. В 1918 году преподаватель Петроградского университета Бронислав Тарашкевич подготовил первую грамматику белорусского языка, впервые нормализовав орфографию. Так появилась так называемая тарашкевица – языковая норма, позднее принятая в белорусской эмиграции.

В 1933 году тарашкевице была противопоставлена грамматика белорусского языка которая была создана в результате языковых реформ 1930-х годов. Она закрепилась и использовалась в Белоруссии до 2005 года, когда была проведена ее частичная унификация с тарашкевицей. В 1920-х годах на официальном гербе БССР фраза «Пролетарии всех стран соединяйтесь!» была написана на четырех языках: русском, польском, идише и тарашкевице.

Кроме белорусского языка и тарашкевицы есть еще одна форма бытования белорусской речи — трасянка. Она представляет собой смесь русского и белорусского языков, она встречается повсеместно в Белоруссии и сейчас. Среди её языковых аналогов — суржик (смесь русского с украинским), распространенный на Украине и в южных областях России.

6 августа 1958 года по распоряжению Совета Министров СССР на левом берегу Западной Двины недалеко от Полоцка началось строительство крупного промышленного комплекса — Новополоцкого нефтеперерабатывающего завода. Завод строился «всем миром», в СССР была объявлена Всесоюзная ударная комсомольская стройка.

Место было выбрано не случайно. Близость западных границ давала возможность экспорта в страны Западной Европы, завод мог обеспечивать нефтью западные области СССР, а расположенный рядом Полоцк служил удобным транспортным узлом. Первоначально мощность завода была рассчитана на переработку 6 млн тонн сырой нефти в год.

В 1980-х «Беларуськалий» занимал 17 % мирового рынка калийных удобрений. Развал Союза предприятие пережило с осложнениями, но сегодня, по данным Международной ассоциации удобрений, «Беларуськалий» выпускает седьмую часть мирового объема калийных удобрений, экспортируя свою продукцию в более чем в 70 стран.

Белоруссия и сегодня славится своими автомобилями-гигантами. Название «БелАЗ» стало нарицательным. Советские дети так называли любые очень большие грузовики. Первый карьерный самосвал появился в СССР в 1951 году. Это был предшественник БелАза МАЗ-525, выпускавшийся на Минском автозаводе с 1951 по 1959 годы. После, до 1967 года — на БелАЗе. Грузоподъёмность машины составляла 25 тонн. На нём впервые появился 12-цилиндровый дизель, гидроусилитель руля, планетарные редукторы в ступицах задних колёс.

Между двигателем и сцеплением была установлена гидромуфта. Задние колёса МАЗа-525 диаметром 172 см крепились к кузову жёстко, без подвески. В 1965 году на Белорусском автозаводе в Жодино начался выпуск кардинально нового самосвала — БелАЗа-540, одного из лучших карьерных самосвалов в мире. Этот гигант стал первым обладателем Знака качества и был настоящим прорывом технологической мысли.

БелАЗ-540 был первым автомобилем, произведенным в СССР, с гидропневматической подвеской колес, объединенными гидросистемами усилителя руля и подъемника кузова. В БелАЗе-540 был применен винтовой рулевой механизм, гидромеханическая трансмиссия, пневмогидравлическая подвеска заднего и переднего мостов и сварная рама коробчатого сечения. К 1986 году БелАЗ выпускал до 6000 машин в год (половина их мирового производства). БелАЗы остаются самыми крупными автомобилями на территории бывшего Советского Союза, они работают почти в 50 странах мира.

Белоруссия в годы СССР была одним из главных производителей высококачественной электроники и бытовой техники. Культовыми стали транзисторные радиоприемники семейства Спидола, выпускавшиеся на Минском радиозаводе с 1960-го года. Их массовый выпуск начался в 1962-м. На Минском радиозаводе также выпускались телевизоры «Горизонт», бывшие в СССР одними из самых популярных.

Славилась Белорусь в советское время и своими холодильниками, выпускаемыми на Минском заводе. Здесь впервые в СССР были разработаны двухкамерные холодильники, морозильники и пенополиуретановая теплоизоляция. Белорусские Холодильники шли на экспорт больше, чем в 10 стран Европы и Азии. Первый холодильник был выпущен в 1962 году. Интересный факт: в 1959-1961 годах на Минском радиозаводе работал токарем Ли Харви Освальд, единственный официальный подозреваемый в убийстве Джона Кеннеди.

В Минске он встретил свою жену Марию Прусакову. В советской Белоруссии у Освальдов родилась дочь Джун. Они уехали из Минска 22 мая 1962 года. До событий, благодаря которым Ли Харви «прославится», оставалось меньше полутора лет. После смерти мужа Марина Освальд попадет на обложку журнала Time.

Говоря о Белоруссии, нельзя не упомянуть Беловежскую пущу. Заповедник был учрежден Постановлением Совета Народных Комиссаров 4 января 1940 года. До сих пор это один из крупнейших туристических центров Республики Беларусь. Через Беловежскую пущу проходит государственная граница между Польшей и Беларусью.

8 декабря 1991 года в правительственной резиденции Вискули, которая находится на территории Беловежской пущи, Россия, Украина и Белоруссия подписали документ, который вошёл в историю как «Беловежское соглашение». Он констатировал: «Союз ССР как субъект международного права и геополитическая реальность прекращает своё существование». О развале СССР нынешний президент Беларуси Александр Лукашенко жалеет и сегодня, что подчеркивает в каждом втором интервью.

Интересные факты о Белоруссии

О Беларуси очень мало известно даже ближайшим соседям. А люди из стран подальше часто интересуются, где она находится, и является ли Беларусь вообще страной. А идиоты, угрожают прислать к берегам Беларуси флот.

В Беларуси не говорят по-белорусски. Ну, почти. В стране 2 официальных языка, белорусский и русский, первый лишь изучается на отдельном предмете в школе, а основные занятия, а также официальная документация ведутся на русском.

Но вот ближе к границам Польши, Литвы и Украины, язык меняется, там люди говорят на “трасянке” (смесь белорусского и русского) и других языковых смесях.

А вы знали, что в Беларуси родились 2 президента Израиля, Шаим Вайцман и Шимон Перес? Второй был президентом с 2007 по 2014 год.

Интересным фактом является то, что в Беларуси есть целых 5 Нобелевских Лауреатов. В 2015 году Нобелевскую Премию по литературе получила Светлана Алексиевич. Больше о известных людях Беларуси можете почитать в нашей отдельной статье.

Здесь мало рекламы на улицах, зато много социальной рекламы.

Беларусь – последняя страна в Европе, где разрешена смертная казнь.

Первое, что отмечают туристы, посещая Беларусь, — это то, что она зеленая, чистая, безопасная, а по сравнению с Россией и Украиной здесь отличные дороги.

Территория Беларуси на 40% состоит из лесов, чему соответствует зеленая полоска в белорусском флаге.

В Беларуси находится национальный парк Беловежская пуща, самый большой и старый лес в Европе, где живет самое большое животное Европы, зубр.

Белорусы – очень гостеприимные и доброжелательные люди… не считая некоторых продавщиц в магазинах.

Кроме того, местные – смиренные люди. Какие бы тяжелые испытания не пришли на долю белоруса, он не станет возмущаться, а полностью смирится: “Так таму и быць”.

Кроме того, белорусы – трудолюбивый народ.

В Беларуси каждый второй ребенок вместо того, чтобы хотеть стать космонавтом, хочет стать программистом. Здесь это престижная профессия, а зарплаты программистов выше, чем во всех соседних странах, в то время как средняя зарплата в стране ниже только в Украине.

Беларусь – это “Силиконовая Долина” Восточной Европы. Около 10 лет назад, здесь был создан Парк Высоких технологий, где теперь находится около 170 компаний, 27000 IT-специалистов.

Среди технологических компаний стоит упомянуть EPAM, который зарегистрирован на Нью-Йоркской фондовой бирже с годовым оборотом более 1 млн. долларов, компанию Wargaming, которая создала популярную игру World of Tanks и имеет теперь 6000 сотрудников и 120 миллионов пользователей по всему миру, приложение Viber, которое является третьим в мире по популярности мессенджером после Facebook Messenger, и WhatsApp, которое было куплено японским гигантом электронной торговли Rakuten за 900 тыс. долларов, приложение Masquerade с 10 миллионами скачиваний, которое накладывает анимированные маски на лица, и было куплено Фейсбуком в 2016 году.

Беларусь находится на востоке Европы. Граничит с Украиной, Польшей, Россией, Литвой и Латвией. Причем расстояние от Минска до Вильнюса – всего 188 км, но для посещения Литвы белорусам нужна виза.

Территория Беларуси – 207 тысяч кв. км. Это 84 страна по размеру в мире и , вопреки общему мнению, это далеко не самая страна в Европе, а достаточно средняя. На ее территории вместе поместятся Бельгия, Голландия, Швейцария и Венгрия.

Население Беларуси – 9 500 000 человек, что соответствует 93 месту в мире. Плотность населения довольно низкая. Интересен факт, что вышеперечисленные страны, которые могут поместиться на территории Беларуси, имеют общее население 46300 000 человек. Большую территорию в Беларуси занимают леса, реки и озера. Не зря страну называют “Легкими Европы”.

А вот население Минска, столицы Беларуси, — около 2 миллионов, так что Минск является 11 по населению городом Европы.

Белорусский город Полоцк считается географическим центром Европы. В честь этого в этом древнейшем городе установлен памятник.

Беларусь гордится своими спортсменами и спортивными достижениями. И не зря. Для такой небольшой страны, достижения в этой сфере впечатляющие. Причем, достижения эти в совсем различных видах спорта: биатлон, фристайл, хоккей, футбол, гребля, борьба, легкая и тяжелая атлетика, стрельба, плавание, художественная гимнастика. Вот вам спортивные интересные факты о Беларуси.

Футбольный клуб БАТЭ Борисов ни раз удивлял результатами и своих и иностранных болельщиков. Заводской клуб из Борисова дважды не дал выиграть Ювентусу (0:0, 2:2), который в той же группе в Лиге Чемпионов дважды выиграл Реал Мадрид. БАТЭ также сыграл вничью с “Миланом”, выиграл „Рому” 3:2, “Лилль”, «Атлетик» и даже “Баварию” со счетом 3:1. А тренер борисовского клуба стал самым молодым тренером в финальной стадии Лиги Чемпионов.

Биатлонистка Дарья Домрачева, которая завоевала 3 золотые медали на Олимпийских играх в 2014 году, за что дополнительно получила титул “Героя Беларуси”, самая титулованная белоруска Зимних Олимпийских игр.

Теннисистка Виктория Азаренко на протяжении 70 недель находилась на первой строчке рейтинга WTP, а также заработала для Беларуси золотую медаль вместе с другим знаменитым белорусским теннисистом, Максимом Мирным.

А вот Ольга Корбут заработала тогда еще за БССР 4 золотых медали в спортивной гимнастике.

В Беларуси больше любят футбол, чем хоккей, но в хоккее гораздо выше доходы. В каждом городе, хотя бы небольшом, есть ледовая арена. Самая большая, Минск-Арена, является четвертой по размеру в Европе. Всего в Беларуси 26 ледовых арен.

В Беларуси много казино. Когда в России запретили игорный бизнес, в Беларуси открылось множество казино, за которыми часто сюда приезжают россияне.

В Беларуси обязательная служба в армии 1,5 года. В случае службы после учебы, срок сокращается до 1 года.

Здесь можно сходить в кинотеатр за 1-2 доллара и за те же деньги получить меню в столовой.

Интересным фактом о Беларуси является то, что по числу кладов, обнаруживаемых за год, страна традиционно оказывается впереди Европы всей. Больших и малых войн на этой территории было столько, что и подсчитать трудно. Поэтому есть все основания полагать, что до поры до времени спят в белорусской земле сокровища, которые иначе как легендарными не назовешь.

Беларусь – одна из немногих стран, которая не переходит на «зимнее» время.

На протяжении белорусской истории, территория страны принадлежала то одному, то другому государству, из-за чего в стране часто менялся главный государственный язык. А на протяжении 17 лет в 20 веке, в Беларуси было целых 4 государственных языка одновременно: русский, белорусский, польский и идиш.

Здесь не убирали памятников Ленина. Такие памятники все еще являются единственными достопримечательностями многих небольших городов.

Беларусь – единственная из стран бывшего СССР, восстановившая советский флаг (с небольшими изменениями).

В Беларуси главной религией принято православие, но по стране можно найти множество храмов всех возможных религий.

В отличие от России и Украины, здесь гораздо меньшее материальное неравенство.

В Беларуси крайне низкий уровень безработицы, менее 1%. Попрошаек и бездомных здесь также очень мало.

Беларусь просто невероятна своими экономическими экспериментами и испытаниями. Представляем вам экономические интересные факты о Беларуси.

Когда люди однажды узнали, что на следующий день курс доллара упадет в 3 раза, все магазины опустели, потому что люди покупали даже товары, которые им не нужны.

Когда менялся курс, цены в магазинах моментально менялись и подойдя с нужными товарами к кассе, оказывалось, что цена уже поменялась.

В Беларуси некоторое время по курсам в обменных пунктах, дороже было продать валюту, чем ее купить (обычно все наоборот).

Столица Минск – очень зеленый и чистый город. Кроме многочисленных парков, здесь находится третий по величине Ботанический сад в мире.

Интересен факт, что Минск – очень безопасный город. В списке 378 самых опасных городов от Numbeo, Минск занял 351 по опасности место и стал самым безопасным городом в СНГ. Да и сама Беларусь является одной из самых безопасных по статистике стран мира.

По сравнению со многими большими городами, здесь крайне мало пробок.

Также удивительно для больших городов, что тут достаточно тихо ночью, относительно немного ночных клубов и баров.

Общественный транспорт всегда ходит по расписанию. Удивительно, но это правда: график выдерживается плюс/минус пару минут.

Национальная библиотека Республики Беларусь, открытая в 2006 году в Минске, — одна из самых больших в мире. При общей площади здания 112 тыс.кв.м, книгам выделено 55 тыс.кв.м., а весит это сооружение- 115 тысяч тонн.

Интересен факт, что самая длинная улица в Беларуси – Проспект Независимости в Минске. За свою историю она не только вырастала в длину и ширину, но и поменяла 14 названий. Это один из последних магистральных неоклассических ансамблей в мировой архитектуре, одна из самых длинных улиц в Европе, претендент на включение в список всемирного культурного наследия ЮНЕСКО.

[источники]
https://www.syl.ru/article/285699/new_belorussiya-ili-belarus-kak-pravilno-govorit-i-pisat
http://russian7.ru/post/kak-zhilos-v-sovetskoy-belorussii/

Это копия статьи, находящейся по адресу http://masterokblog.ru/?p=4441.

Беларусь или Белоруссия?

Содержание

• 1 Правописание слова
  • 1.1 Примеры предложений
• 2 Ошибочное написание
• 3 Синонимы
• 4 Заключение
• 5 Правильно/неправильно пишется

Наверное, многие из вас не раз задавались вопросом «Как правильно пишется: Беларусь или Белоруссия?». Ответ на данный вопрос мы найдем, погрузившись в лингвистику, историю и политику одновременно. Верно ли использовать оба наименования или правильнее выбрать только одно?

Правописание слова

Итак, в Беларуси или в Белоруссии?

Обратимся к официальным источникам страны.

• В Конституции самой республики, например, используется единственный вариант написания слова – Беларусь.
• В дипломатических документах, составленных на русском языке, также можно встретить только данный вариант.
• Откроем общероссийский классификатор стран мира, чтобы посмотреть вариант написания там – тоже Беларусь. Данный классификатор, между прочим, отражает официально принятые в России названия государств.

Но!

• Открыв Распоряжение Администрации Президента РФ от 1995 года, можно увидеть следующее: Республика Белоруссия – Белоруссия.

Это распоряжение считается официальным источником, на данные которого необходимо ориентироваться при составлении документов, служебных переписок и официальных переговоров.

Откуда тогда могла возникнуть путаница и как все-таки правильно?

Слово Белоруссия писали в советское время, оттуда такой вариант и вошел в современный русский язык, окончательно запутав подрастающее поколение. Изначально слово Беларусь появилось в речи в 1991 году – в год, когда Белорусская ССР перестала быть в составе СССР и начала самостоятельный путь.

Лингвисты утверждают, что в каждой стране складываются свои национальные традиции и порядок произношения слов. Поэтому называть страну Белоруссией не будет считаться ошибкой, если мы не говорим про официальную речь, где в основе лежат политические, а не лингвистические правила построения речи.

Также важно запомнить правописание прилагательного и существительного, образованных от бывшей некогда Белой Руси: белорусский, белорусы. Запоминаем, в середине данных слов пишется только О.

Кстати, чтобы было легче запомнить правописание слова Беларусь, держим в голове словосочетание «БелАя Русь» и сохраняем эту А в названии страны.

Само слово состоит из:

Корней -бел- и -русь, а также соединяющей буквы -а- между ними.

Беларусь спокойно склоняется по правилам имен собственных русского языка:

Им.п.	Беларусь
Р.п.	Беларуси
Д.п.	Беларуси
В.п.	Беларусь
Тв.п.	Беларусью
Пр.п.	о Беларуси

Но как только в предложение добавляется слово «республика», важно не забывать, что собственное существительное просклонять по падежам уже не получится: в Республике Беларусь, Республику Беларусь, Республики Беларусь.

Считается, что слово Белоруссия – это всего лишь пережиток прошлого, который еще себя не искоренил. Сами белорусы используют в речи только вариант Беларусь и очень трепетно относятся к грамотному произношению названия своей страны.

Что касается словарей и энциклопедий, многие из них внесли ряд изменений в правописание слова, но некоторые так и оставили в тексте оба варианта написания.

Послушаем напоследок мнение заведующего отделом института русского языка РАН: по нормам русского языка – правильно писать Белоруссия, но по правилам национального языка республики — Беларусь.

Примеры предложений

1. А ты когда-нибудь ездил в Беларусь?
2. Ученик долго не мог найти на карте Республику Беларусь.
3. Тема сегодняшнего урока: «Почему Беларусь вышла из состава СССР?».
4. Мы давно живем в Москве, а бабушка и дедушка до сих пор живут в Беларуси.
5. Что больше всего тебя привлекает в Беларуси?
6. А меня поймут в Беларуси, если я не говорю на белорусском языке?

Ошибочное написание

• Белорусь
• Беларусия
• Беларуссия
• Белорусия
• Беларусия

Все вышеперечисленные варианты написания слов ошибочны и категорически не могут использоваться в русском языке.

Синонимы

Так как это название страны, то подобрать синонимы невозможно. В речи советуем использовать только Беларусь или Республика Беларусь, если не хотите попасть в неловкую ситуацию.

Заключение

Итак, Республика Беларусь или Республика Белоруссия – правописание будет зависеть от речевой ситуации, то есть от конкретного момента речи.

Официально государство называется Беларусь, поэтому именно этот вариант и является единственным грамматически верным, который используется на официальных встречах, документах, а также в деловых переписках.

А тем, кто привык к советскому варианту слова, мы можем предложить следующий компромисс: используйте в неофициальной, разговорной речи слово Белоруссия сколько захочется, но уважайте язык и традиции другой страны и не забывайте о правилах.

Правильно/неправильно пишется

Оценка статьи:

Загрузка…

Исторические корни вопроса

Территория современной Республики Беларусь (официальное название страны в конституционном источнике) первоначально именовалась Белой Русью. Она располагалась в западной части Руси и некоторое время не зависела от монголо-татарского ига. За это ее стали называть «белой», используя слово в качестве синонима к «свободной».

По другой версии, белыми называли земли, которые исповедовали христианскую религию, а черными — те, где поклонялись языческим богам (например, Черноземье). Некоторые историки рассматривают версию о том, что жители региона носили светлые одежды, были русоволосыми и голубоглазыми.

Верное произношение и написание названия страны зависит от хронологических периодов:

• до 1795 г. ее территория принадлежала Великому Княжеству Литовскому и сокращенно именовалась Литвой;
• в послереволюционном 1918 г. произошло образование Белорусской Народной Республики;
• спустя год, в 1919, образована социалистическая республика, которая стала частью СССР;
• в 1991 страна получила независимость и была законодательно переименована в Беларусь.

Правописание слов

Закон РБ от 19.09.91 № 1085-XII установил новое официальное название государства — Республика Беларусь или сокращенное Беларусь. Оно стало употребляться не по нормам русского, а по правилам национального языка. Это было важно не только для укрепления международного авторитета, но и для поддержания статуса суверенной державы, к которому стремились советские республики.

Закон предписал обязательную транслитерацию названия страны с белорусским звучанием на другие языки мира. Как правильно — Беларусь или Белоруссия — запомнить легко. После выхода республики из состава СССР, корректным для жителей страны является только первый вариант, а второй относится к устаревшим. Неверно писать и говорить Белорусь, Беларуссия, Белорусия, Беларусия.

С точки зрения русской орфографии, грамотное написание только у слова Белоруссия. Это существительное женского рода, с двумя буквами «с», гласной «о» во втором слоге и ударением на третий слог. Слово может склоняться по падежам и от него образуются:

• существительные — белоруска, белорус (именительный падеж, единственное число, склонение — белоруса (р.п.), белорусу (д.п.), белорус (в.п.), белорусом (т.п.), о белорусе (п.п.);
• прилагательное — белорусский, которое остается единственным правильным (от «Беларусь» прилагательное «беларусский» является некорректным).

Пример, как пишутся слова: Белоруссия — страна, где обитают большие зубры, потомки диких быков. Почему белорусские зубры находятся под охраной людей?

Компромисс на высшем уровне

Согласно российскому распоряжению «О написании названия государств — бывших республик и их столиц», которое вышло в августе 1995 г., официальное название страны употребляется в России при оформлении документов, в деловой разговорной речи. Однако в этой же бумаге сказано, что при подписании международных соглашений следует учитывать пожелания контрагентов.

На бытовом уровне сохраняется популярность слова «Белоруссия». Оно употребляется в словарях и не является ошибочным. В 2009 году белорусы высказали просьбу Президенту России о том, чтобы их страну называли правильно (через «а» в середине и с мягким знаком на конце). Глава государства признал, что в этом вопросе нет единства, и пообещал разобраться.

Вскоре Минск посетил российский министр юстиции. Он заявил, что информационное письмо о правильном наименовании страны будет отправлено в правительственные инстанции и органы юстиции. О корректном произношении информировали и СМИ, однако не все организации отреагировали положительно. Представители союза журналистов не советовали вмешиваться в их деятельность, а работа издательств во многом зависела от точки зрения редакторов.

Российские профессора и журналисты придерживались мнения, что в старом названии нет ничего оскорбительного для соседней державы. Возвращаясь к вопросу, специалисты по сей день ссылаются на мнение представителей Института им. Виноградова РАН. Коллегия специалистов считает правильным употреблять в русском языке оба варианта.

Однако для официальных целей следует использовать словосочетание «Республика Беларусь». В быту разрешено употребление любого варианта.

Мнение лингвистов

Лингвисты подчеркивают, что последствия выданных рекомендаций находятся вне их компетенций. В каждом национальном языке складываются традиции по-особому называть свою страну. Например, русские говорят «Польша», а поляки именуют родину «Польска». Французы называют свою столицу «Пари», а россияне именуют ее «Парижем». Так происходит и в отношении братской республики, поэтому нет ошибки, если в разговоре ее называют «Белоруссия».

Однако в официальном общении и при оформлении документов следует придерживаться законодательно принятых норм. Здесь работают не лингвистические, а политические правила. Точно так же, как и в ситуации с другой соседней страной. В этом случае споры возникают, как писать — «на Украине» или «в Украине». Первый вариант соответствует нормам русского языка. Однако из-за вмешательства политического фактора употребляется конструкция с предлогом «в».

Конфликтные ситуации

Как правильно — Республика Беларусь или Белоруссия, зависит от того, по какую сторону границы задается вопрос. Для граждан этой страны верен только первый вариант, россияне же могут использовать оба. Однако между жителями стран, принадлежащих к разным национальностям, периодически возникают споры, которые ведут к скандальным ситуациям.

В августе 2014 г. житель города Бобруйска подал в Симоновский районный суд Москвы иск на ряд российских СМИ (ОАО «РБК», «Лента.ру», МИА «Россия сегодня»). Он переехал в столицу для учебы в аспирантуре и обнаружил, что сотрудники организаций некорректно называют его родину в публикациях. В декабре 2014 г. суд ответил отказом в удовлетворении обращения.

Истец (Кирилл Лапинский) изменил формулировки и подал повторный иск, однако он был снова отклонен. Специалисты объясняли отказ тем, что приведенные в апелляции ссылки на закон о транслитерации названия, изданный в 1991 г. братской страной, не являются доказательными в российском суде.

Подача третьего по счету иска также была безуспешна, и сам истец признал тщетность попыток.

Проверка названия страны и примеры

Убедиться в том, насколько корректно написание и произношение любого государства, позволяет проверочный Общероссийский классификатор стран мира. Он ведется с декабря 2001 г. и синхронизируется со стандартом ISO 3166−97 («Коды для представления наименований стран»), каталогом ООН и Межгосударственным классификатором.

Отечественный классификатор используют при обмене информацией между странами, совместном решении общественных и культурных задач. Соседняя страна представлена в нем под номером 112, в полном и сокращенном варианте названия. Здесь же можно отыскать, как правильно написать названия других бывших республик СССР — Молдавия или Молдова, Киргизия или Кыргызстан, Туркмения или Туркменистан.

Выяснив, когда и как пишется «Белоруссия», можно привести примеры правильного употребления:

• сделано в Беларуси (на ценнике в магазине);
• по-белорусски (па-беларуску);
• эта сероглазая девушка — белоруска (о гражданстве);
• жители Беларуси называются белорусы;
• едем поездом в западную Белоруссию (разговорный);
• поезда из Республики Беларусь в Норильск не ходят (официальный).

Вопрос правильного написания и произношения названия страны остро воспринимается белорусскими учеными, политиками и лингвистами.

Они надеются, что компромисс на постсоветском пространстве вскоре будет достигнут. Однако разница в написании и произношении слов объясняется не политическими и консервативными взглядами на проблему. Дело в разных языковых правилах, поэтому можно сказать, что справедливы оба варианта — каждый является корректным для жителей своей страны.

Воинствующее невежество-4

Во второй половине прошлого года, когда был очередной всплеск «бульбосрача» в связи с поданным на российские СМИ из-за слова «Белоруссия» иском, я впервые по-настоящему заинтересовался этой темой и прочитал немало материалов. Написаны десятки, даже сотни тысяч знаков, а ответ сводится к одной очень простой формуле. В 1991 году Верховный Совет БССР принял ЗАКОН, согласно которому страна переименовывается в Беларусь и устанавливается, что это название транслитерируется на другие языки в соответствии с белорусским звучанием. С тех пор название «Беларусь» употребляется в официальных документах нашей страны, в документах ООН, в Общероссийском классификаторе стран и народов и других российских документах. То есть это – официальное документально закрепленное название нашей страны. Это первый факт.

При этом для русского языка данное слово является однозначно ненормативным. В русском языке нет соединительной гласной «а», и нет исключений по этому вопросу. Любой человек, знающий и чувствующий русский язык, скажет вам, что соединительная гласная «а» в нем выглядит чужеродно. То есть слово «Беларусь» — это норма исключительно официальная и документальная, но не лингвистическая. Лингвистической основы под ней нет. Это второй факт.

При этом «Белоруссия», как я долго распространялся в прошлом посте, — слово для русского языка старое (первое упоминание не позднее 18-го века), естественное, нормативное, привычное большинству его носителей. Синонимические ряды в названиях государств являются обыденным явлением для языков мира (Нидерланды – Голландия, США – Америка, и т.д. и т.п.). То есть слово «Белоруссия» имеет все права на существование в качестве синонима в неофициальной сфере общения. Это третий факт.

Казалось бы, просто примите данную естественную ситуацию. Но нет. Главная проблема заключается в том, что непримиримые сторонники слова «Беларусь» считают и во всеуслышание заявляют, будто постановление ВС БССР и вообще все эти юридические и не юридические документы СОЗДАЮТ НЕКУЮ НОВУЮ ЛИНГВИСТИЧЕСКУЮ СИТУАЦИЮ. Будто «Беларусь», и только «Беларусь» в русском языке теперь правильно, а все остальное – БЕЗГРАМОТНО.

Вот, например, я в откровенно примирительном тоне написал предыдущий пост, где попытался объяснить, что слово «Белоруссия» все же имеет право на существование – хотя бы как неофициальный синоним. В ответ на что получил: «Но отстаивать своё право на неуважение к соседям и безграмотность…Это так умнО». То есть даже попытка просто оставить в живых слово «Белоруссия», не посягая на официальный статус «Беларуси», расценивается как неуважение (это еще ладно) и БЕЗГРАМОТНОСТЬ.

В своих попытках создать новую лингвистическую ситуацию сторонники слова «Беларусь» идут гораздо дальше простых обвинений в безграмотности. Появляются уродливые формы вроде «беларус» и «беларуский», употребление которых начинает считаться хорошим тоном. Интернет-радетели этих слов считают своим долгом авторитетно поправить в комментариях – «беларуский», — когда видят, что кто-то в новости или в посте посмел написать «белорусский». При этом люди с полной уверенностью ссылаются на некие несуществующие правила, тогда как настоящими правилами подобное правописание опровергается.

Ну что ж. Новая лингвистическая ситуация, говорите, которую установили белорусские и международные документы? Окей. А что же будет, если мы действительно попробуем установить истину, попробуем разобраться, до какой степени документы могут что-то изменить? Где действуют документы, а где – нормы языка?

Итак, первое, и, казалось бы, самоочевидное, что, однако, почему-то не всем очевидно. Требования законов, принимаемых высшим законодательным органом Беларуси (в данном случае в его роли выступил ВС БССР), распространяются только и исключительно на территорию Беларуси. Принимать ни много ни мало ЗАКОН, требующий что-то изменить в других языках (как и было сделано – «транслитерировать в соответствии с белорусским звучанием»), — просто-напросто АБСУРДНО. Это первый факт.

Данный факт подтверждается тем, что множество стран это абсурдное требование ВС БССР, посчитавшего, будто он может устанавливать нормы для других языков, попросту проигнорировали. Причем многие из них — это страны для Беларуси далеко не последние и не чуждые. В дружественной Украине по-украински пишется и говорится «Бiлорусь» (иных вариантов я не видел), в европейской Литве — Baltarusijos Respublika. При этом инфернальные русские данное требование как раз-таки приняли и закрепили в своих документах. За что теперь получают плевки, зуботычины и обвинения в безграмотности, когда пытаются оставить свое традиционное слово хотя бы в качестве неофициального синонима.

Второе. В своем серфинге по интернету в поисках материалов по этой теме я нашел большую статью на портале TUT.BY, перепечатанную с портала by.trud.ru. Вывод автора однозначен: правильно только «Беларусь» — и точка. При этом статья хоть и большая, но аргументы приводятся все те же: документы, классификаторы, требования, ООН, Конституция. Ничего нового. Языковых аргументов нет, потому что их и быть не может. Зато есть один исключительно показательный момент.

«ЧЕМ МЫ ХУЖЕ ПЕРСОВ?

Казалось бы, какие еще могут быть вопросы? В свое время Персия попросила называть её Ираном, Цейлон — Шри-Ланкой, Берег Слоновой Кости — Кот д’ Ивуаром, Бирма — Мьянмой, Северная Родезия — Замбией, Бенгалия — Бангладеш, Верхняя Вольта — Буркина Фасо… Именно под новыми названиями эти страны известны сегодня во всем мире».

Кстати, эти инфернальные русские до сих пор продолжают называть Мьянму – Бирмой. Как посмели? Ну да ладно, речь не об этом. Речь о том, что автор вышеприведенного фрагмента то ли что-то не додумал, то ли сознательно обошел стороной. Все эти страны обратились к мировому сообществу с понятной и заслуживающей всяческого уважения просьбой изменить их официальные названия, которая и была удовлетворена. Но вот обращались ли они с просьбой уничтожить неофициальные синонимы? И самое главное – обращались ли они к странам мира с просьбой (а то и с требующим это Законом) изменить орфографию своих языков?..

Вот, например, по-русски будет «Шри-Ланка», а по-английски – Sri-Lanka. Так и произносится. Очевидно, что какой-то из этих вариантов, а то и оба, записан, так сказать, не по-шриланкийски. Но подают ли граждане Шри-Ланки в суд на российские или английские СМИ с требованием изменить написание, поскольку оно оскорбляет их национальные чувства? Издает ли правительство Шри-Ланки обязывающий к чему-либо языки других народов закон? И понравится ли вам, дорогие белорусы, говорить «Сри-Ланка», если вдруг окажется, что именно так нужно говорить с точки зрения правительства и народа Шри-Ланки? Не покажется ли вам это слово несколько чуждым, как слово «Беларусь» кажется многим русским?

Если мы посмотрим на проблему под этим ракурсом, то получим результат, который для многих, наверное, будет неожиданным и даже шокирующим. Русские должны были согласиться на изменение названия, но они не обязаны были соглашаться изменять орфографию своего языка! То есть они имели полное право записать измененное название в соответствии со своими правилами. И получилось бы… БЕЛОРУСЬ.

ВОТ ЭТО И ЕСТЬ ЕДИНСТВЕННО ПРАВИЛЬНЫЙ с как с официальной, так и с лингвистической точки зрения вариант названия нашей страны НА РУССКОМ ЯЗЫКЕ на данный момент.

А почему русские приняли неправильный вариант, почему они закрепили его в своих документах, спросите вы?

А я не знаю, почему. Потому что ведут себя, как терпилы. Никого не хочу обидеть, просто это правда. Вот украинцы и литовцы – никакой Верховный Совет БССР не слушали, и никто их не пинает, никто их за язык не хватает, никто в неуважении и безграмотности не обвиняет. Подозреваю, что если бы русские проявили самоуважение и писали бы «Республика Белорусь» наподобие «Республіка Білорусь» у украинцев, то и к ним тоже относились бы уважительно. А так – подставили одну щеку, так получайте по второй, третьей…

Хотя по большому счету получается, ребята, что русским мы должны быть – благодарны… Они сделали то, чего не сделали многие другие, — изнасиловали собственный язык и приняли название «Республика Беларусь» в качестве официального. Даже если зачастую говорят и пишут по-другому.

А мы еще каждого за язык дергаем…

Предыдущие публикации по теме:

Ч. 1
Ч. 2
Ч. 3